Zioła z Odległych Krain

Szanowni Zielarze. Blog ten poświęciłem artykułom popularyzującym mało lub w ogóle nieznane w Polsce zioła, przyprawy a także warzywa i owoce. Celem moim jest przekazanie Państwu wiedzy, pozyskanej przeze mnie zarówno ze źródeł naukowych jak i własnych doświadczeń i obserwacji. Mam nadzieję, że prezentowane tutaj informacje, będą dla Państwa użyteczne. Chciałbym jednak podkreślić, że spożywanie i użycie medyczne opisanych tu roślin, powinno być skonsultowane z lekarzem.

sobota, 16 maja 2015

Basella alba, Basella rubra - Szpinak Malabarski, Miłowój biały, Miłowój czerwony

English version

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

Szpinak Malabarski jest tropikalnym pnączem pochodzącym prawdopodobnie z Wybrzeża Malabarskiego w Indiach, lub Indonezji. Występuje ono w dwóch formach, zielonej - nazywanej po łacinie Basella alba (alba znaczy biały i odnosi się do białych kwiatów tej rośliny), i Basella rubra (rubra znaczy czerwony) - o bardzo ozdobnych bordowo-czerwonych pędach i unerwieniach na liściach. Z powodu braku innych różnic pomiędzy obiema odmianami, obie te nazwy są używane zamiennie dla obu kolorów. Szpinak Malabarski jest dosyć popularnym warzywem w wielu tropikalnych krajach Azji, Afryki i Ameryki Południowej. Jednak potwierdzone współczesnymi badaniami, właściwości lecznicze tego zioła są przeważnie nieznane i używane głównie w tradycyjnej medycynie.
Inne polskie nazwy tej rośliny to Miłowój Biały, Bazela Biała, Jagodnik Biały i Wyćwiklin Biały. Popularne anglojęzyczne nazwy to Malabar Spinach, Ceylon Spinach (Szpinak Cejloński), Indian Spinach (Szpinak Indyjski), Climbing Spinach (Szpinak Pnący), Vine Spinach i Buffalo Spinach. A oto niektóre z nazw pod którymi można znaleźć to warzywo na straganach w tropikalnych krajach : Saan Choy / Shan Tsoi or Lo Kwai / Luo Kai - Chiny, Alugbati / Alogbati - Filipiny, Mong Toi - Wietnam, Tsuru Murasa Kai - Japonia, Vel Nivithi lub Sudu - Sri Lanka, Paag Prang - Tajlandia, Gambian Spinach lub Amunututu lub Seje Soro - Nigeria, Jingga lub Gendolak - Indonezja, Remayong - Malezja, Bertalha - Portugalia, w Indiach znane jest jako : Poi (Hindi), Bacchali / Bachnali (Telugu), Basale (Tulu), Basale Soppu (Kannada), Basalakkirai or Kodip Pasali (Tamil), Mayalu (Marathi), Poi Ni Bhaji (Gujarati), Poi Saaga (Orija), Pui Shak (Bengali), Vashala Cheera ( Malayalam).

UPRAWA

Basella alba / rubra jest wieloletnim pnączem lubiącym warunki tropikalne, jednak może być z powodzeniem uprawiane jako warzywo jednoroczne (lub wieloletnia doniczkowa roślina domowa) w rejonach o chłodnym klimacie. Potrafi piąć się lub płożyć na szerokość 10m, a jej tempo wzrostu jest bardzo wysokie przy wysokich temperaturach. Pomimo swojej pnącej natury, jej młode pędy nie są bardzo giętkie i z czasem twardnieją, co umożliwia hodowlę tej rośliny w formie małego krzewu. Szpinak Malabarski uwielbia wysokie temperatury i może dostać uszkodzeń już przy temperaturach poniżej 5'C, temperatura poniżej 0' C zabija ją momentalnie. Jej mięsiste, sukulentyczne tkanki umożliwiają tej roślinie przetrwanie nawet długiej i silnej suszy dzięki zmagazynowanej w nich wodzie. Toleruje ona również silne deszcze i wysoką wilgotność. Lubi silne słońce jednak posadzona w półcieniu będzie rosła szybciej a jej liście będą bardziej soczyste. Basella alba / rubra rośnie najlepiej na żyznych, zakwaszonych glebach ale toleruje nawet słabe, piaszczyste podłoże. Niepozorne białe kwiaty pojawiają się zazwyczaj w okresie suszy, zamieniając się w czarne ,,jagody''. Pnącze to łatwo rozmnaża się z sadzonek lub nasion, które dla szybszego wschodzenia zaleca się skaryfikować lub namaczać w wodzie przez 24 godziny przed wysiewem. Jako że nie ma różnicy we wzroście i smaku pomiędzy formami zieloną i czerwoną, polecam wybrać drugą dodając koloru do grządki warzywnej lub parapetu. Jest to roślina o tak dużym uroku (starsze liście bywają prawie całe czerwone, pędy zawsze), że warto posadzić ją dla celów czysto ozdobnych. Liście i młode pędy mogą być zbierane w dowolnym okresie wzrostu jak tylko roślina nabierze siły i rozmiarów

ZASTOSOWANIE KULINARNE

Liście i młode pędy Szpinaku Malabarskiego są bardzo soczyste, chrupiące, o śluzowatym miąższu. Mogą być dodawane na surowo do kanapek i sałatek, jednak najczęściej blanszuje się je, gotuje lub podsmaża. Mogą być używane do zup i gulaszy jako środek zagęszczający. Czerwony sok z owoców Szpinaku Malabarskiego używany jest niekiedy jako barwnik spożywczy, w Chinach sprzedawany jest w formie sproszkowanej pod nazwa ,, Gintjoo'' (używa się go również jako barwnik i tusz).

ZASTOSOWANIE KOSMETYCZNE

Czarne owoce Baselli alba i rubra używane są po zmiażdżeniu, czerwony sok lub miąższ naciera się jako róż do policzków i ust.

ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

Basella alba / rubra posiada długą tradycję użycia ze względu na swoje walory odżywcze i lecznicze, jednak nawet w Południowo-wschodniej Azji zdaje się nie być używana w powszechnym ziołolecznictwie. Pomimo wielu badań potwierdzajacych medyczne działanie tego zioła, jego tradycyjne zastosowanie (Ajurweda i Sidha) jest raczej zapomniane. W Południowo-wschodniej Azji Szpinak Malabarski spożywany jest od wieków w celu zwalczania malarii, czerniaka złośliwego, białaczki i nowotworów jamy ustnej, wrzodów jamy ustnej, kataru, czerwonki, przy bólach żołądkowych, anemii, anoreksji, krwiopluciu, bolesnym oddawaniu moczu, osłabionym popędzie seksualnym, nieregularnych miesiączkach, w celu wzmożenia laktacji u karmiących kobiet, oraz aplikowany w formie okładów ze zmiażdżonych liści na stłuczenia i osiniaczenia, zranienia, stany zapalne skóry, pokrzywkę, owrzodzenia, poparzenia, grzybice, czyraki, trądzik, piegi, ukąszenia węży oraz nakładane na czoło w celu uśnieżenia bólów głowy.
W Chinach Basella alba podawana jest w celu redukcji goraczki i neutralizacji trucizn. W Nigerii używana jest dla zwiększenia płodnści u kobiet oraz przy nadciśnieniu. Sok z owoców aplikowany jest jako krople do oczu na zapalenie spojówek. W Kamerunie spożywana jest przeciw malarii. Na Filipinach używana jest przeciw rzeżączce i zapaleniu prostaty.
Szpinak Malabarski jest bogaty w śluz i zawiera betalainy, saponiny, taniny, glikozydy nasercowe, flawonoidy, terpenoidy, sterole, aminokwasy, karotenoidy, witaminy A, B1, B2, B9, K, E i C, niacynę, żelazo, potas, mangan, miedź, magnez, cynk i wapń. Posiada działanie emolientacyjne, nawilżajace, łagodzace i ochładzające, moczopędne, tonizujące, lekko przeczyszczające, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwutleniające, afrodyzjaku, przeciwwrzodowe, wzmaga ukrwienie skóry, posiada potencjał androgeniczny, działanie cytotoksyczne, przeciwpadaczkowe, przeciwgorączkowe, nephroprotektywne (ochrania nerki), homeostatyczne, laktogeniczne i sedatywne.
Świeży sok z tej rośliny przypisywany jest na zatwardzenie dla dzieci i kobiet w ciaży. Basella alba jest składnikiem suplementów podnoszacych poziom testosteronu, efekt podwyższenia produkcji testosteronu oraz estradiolu i aromatase mRNA przez to zioło, został potwierdzony badaniami na szczurach. W połączeniu z Hibiscus macaranthus, Szpinak Malabarski podawany jest powszechnie w celu zwiększenia płodności kobiet. W Ajurwedyjskim systemie medycyny uznaje się że zioło to wzmaga kapha i obniża vata i pita.

Źródła

,, Useful Plants of the Philippines '' Volume 3 - William H. Brown, Acorn Press 1950
,, Indian Medicinal Plants '' tom 1 - P. K. Warrier, V. P. K. Nambiar, Orient Blackswan 1994

,, 75 Exciting Vegetables for Your Garden '' - Jack Staub, Gibbs Smith 2009
,, Handbook of Vegetable Science and Technology '' - D. K. Salunkhe, S. S. Kadam, CRC Press 1998
,, Vegetables '' - G. J. H. Grubben, PROTA 2004
,, Oriental Vegetables : The Complete Guide for Gardening Cook '' - Joy Larkom, Kodansha America 2008
,, CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonus Plants '' - Umberto Quattrocchi, CRC Press 2012
,, Encyclopaedia of Indian Medicine '' - Saligrama Krishna Ramachandra Rao, Popular Prakashan 1985
,, Underutilized and Underexploited Horticultural Crops '' - K. V. Peter, New India Publishing 2007
,, Vegetable Crops '' - T. R. Gopalakrishnan, New India Publishing 2007
,, African Indigenous Vegetables in Urban Agriculture '' - Charlie M. Shackleton, Margaret W. Pasquini, Alex W. Drescher, Routledge 2009
,, Book of Calories and Phytosterols in Foods '' - Mary Curtis, Lulu.com 2013

http://www.academicjournals.org/article/article1379753858_Kumar%20et%20al.pdf

http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0378874110002680

http://www.sphinxsai.com/2012/july_sept12/Pharm/pdfpharm/PT=02(900-913)JS%2012.pdf
http://www.globinmed.com/index.php?option=com_content&view=article&id=79070:basella-alba-l
http://www.stuartxchange.com/Alugbati.html
http://cagayandeoro.da.gov.ph/wp-content/uploads/2013/04/ALUGBATI.pdf
http://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-3-642-73617-9_3#page-1
http://www.gardening.cornell.edu/homegardening/scene9529.html
http://www.survivalfoodplants.com/malabar-indian-spinach-basella-alba/
http://www.ergo-log.com/basellaalba.html
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21339992
http://examine.com/supplements/Basella+alba/
http://aims.fao.org/skosmos/agrovoc/en/page/c_834

wtorek, 21 kwietnia 2015

Angelica keiskei, Ashitaba - Aszitaba

English version

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

Angelica keiskei jest rośliną z rodziny selerowatych, i jak wiele innych roślin z tej rodziny, z różnych kontynentów, ten japoński gatunek jest nie tylko jadany jako warzywo, ale również wykorzystywany od wieków jako lek na wiele schorzeń. Pochodzi on z wyspy Hachijo-jima, gdzie badacze i lokalni zielarze stwierdzili powiązanie pomiędzy stałym spożyciem tej rośliny i długowiecznością mieszkańców wyspy. W ostatnich latach popularność tego zioła rośnie na Filipinach ( gdzie nadal wielu sprzedawców roślin sprzedaje Gynure procumbens nazywając ją Ashitaba (Aszitaba)), a także Taiwanie, Chinach i Korei, niewielka sława tej rośliny dosięgnęła również Malezję, Indonezję i USA. Wciąż jednak pozostaje ona jednym z najcenniejszych i jednocześnie najmniej znanych ziół i warzyw z całego świata.
To co sprawia że Agelica keiskei jest wyjątkowa pośród wszystkich odmian rodzaju Angelica i pochodnych seleraków to jej żółty sok zawierający witaminę B12 (żadne inne rośliny jej nie zawierają), oraz chalkony - związki chemiczne będące jednymi z najsilniejszych przeciwutleniaczy.

UPRAWA

Aszitaba należy do roślin zakwitających zazwyczaj w drugim roku, jednak może to nastąpić również w pierwszym, trzecim lub czwartym. Od razy po wykształceniu i dojrzeniu nasion cała roślina umiera. Można jednak przedłużyć jej żywot usuwając łodygę kwiatową przed rozwinięciem pąków. Niekiedy roślina ta wytwarza niezależne odrosty. Roślina ta najlepiej rozwija się w półcieniu, w wilgotnym ale przepuszczalnym, kompostowym podłożu. Jednak poradzi sobie nawet w pełnym słońcu na nieurodzajnej i piaszczystej glebie ( tak długo jak temperatura nie będzie za wysoka ). Angelica keiskei wytrzymuje mrozy do -15'C, jednak cała jej część naziemna zamiera przy pierwszych mrozach, aby odrosnąć z powrotem z korzenia wiosną. Przypuszczam że jej domowa uprawa nie powinna być problematyczna. Jej liście, wyrastające wprost z korzenia nie przekraczają zazwyczaj 80 cm, jednak łodyga kwiatowa może osiągnąć wysokość ponad 1,5m. Liście mogą być zbierane w każdym terminie, tak długo aż nie zaczynają żółknąć. Jednak posiadając młode siewki radzę poczekać z tym, aż rośliny nabiorą w pełni siły i zawsze zostawiać kilka liści, zapewniając im możliwość dalszego intensywnego wzrostu. Jeśli nie posiadacie potrzeby suszenia liści i kwiatów, polecam ich spożywanie na świeżo, nie tracąc żadnych z walorów odżywczych, leczniczych jak i smakowych.

ZASTOSOWANIE KULINARNE

Wszystkie części Aszitaby mogą być spożywane jako warzywo na świeżo lub gotowane. Świeże liście posiadają unikalny, lekko gorzki, odrobinę selerowaty smak, z kolei łodygi liściowe są nieco słodkawe kiedy są jeszcze młode. Obydwie części stanowią doskonały dodatek do sałatek, kanapek oraz warzywnych soków przecierowych. To warzywo-przyprawa może być również używane do zup, gulaszy, smażonek, suszi, klusków a nawet deserów i lodów. Korzenie i łodygi mogą być piklowane. Ususzoną Ashitabę można zaparzać jako herbatę ziołową, ale również można do tego używać drobno posiekanych świeżych części tej rośliny.

ZASTOSOWANIE KOSMETYCZNE

Angelica keiskei dzięki swoim wysoce przeciwutleniającym, antyseptycznym i przeciwzapalnym właściwościom, używana jest jako odmładzający tonik do skóry. W formie okładów ( ze świeżych zmiażdzonych części rośliny), soku lub w postaci sporządzonych kremów lub olejków stosowana jest na niewielkie zranienia, ukąszenia i użądlenia, trądzik, wysypki, cysty, czyraki, krosty, ospe oraz obolałe mięśnie i ścięgna w celu znieczulenia bólu.

ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

Aszitaba posiada tak wiele zalet zdrowotnych że postrzegana jest często jako ogólny środek tonizujący i profilaktyczne panaceum, przynoszące długowieczność przy regularnym spożyciu na świeżo. Wzmacnia ona układ odpornościowy, oczyszcza krew, reguluje poziom cholesterolu i cukru we krwi, poprawia krążenie krwi i wzmacnia ostrość widzenia. Posiada właściwości antybakteryjne, antywirusowe (nawet przeciwko HIV), przeciwzapalne, przeczyszczające, moczopędne i przeciwrakowe (szczególnie przeciw rakom skóry i płuc). Wspomaga również wytwarzanie nowych nerwów. Angelica keiskei stosowana jest tradycyjne na problemy z żołądkiem, śledzioną lub nerkami, artretyzm, nadciśnienie krwi, cukrzycy, ospę, nowotwory, problemy menstruacyjne, obrzęki oraz w celu zwiększenia ilości wytwarzania mleka przez karmiące matki.
Może być spożywana na surowo, gotowana (wszystkie części rośliny) suszona i użyta w formie naparów lub nalewek, lub jako zmiażdzone ziele, w postaci okładów na zranienia, infekcje skóry oraz bóle mięśni, ścięgien i nerwów.
Swoje zdrowotne właściwości Angelica keiskei zawdzięcza przede wszystkim zawartości chalkonów - o wysoce przeciwutleniajacych właściwościach. Te polifenole występują w niej w postaci która nie została znaleziona w żadnej innej roślinie ( xanthoangeol, xanthoangelol E, 4-hydroxyderricin ). Innym niecodziennym związkiem organicznym jaki zawiera Ashitaba, jest witamina B12, której niezawierają żadne inne rośliny ( jedynie zwierzęta, bakterie, algi, wodorosty i niektóre grzyby ), a która jest niezbędna dla zdrowego funkcjonowania układu nerwowego i tworzenia krwi. Fakt ten sprawia że Aszitaba jest doskonałym ziołem-warzywem dla wegetarian i osób cierpiących na anemię. Zawiera ona również kumaryny ( psoralen, imperatorin, columbiangin ), glikozydy ( isoquercitin, ruteorin, angelic acid, bergapten), saponiny, znaczne ilości melatoniny oraz dostarcz wielu niezbędnych dla zdrowia witamin i minerałów jak ; beta-karoten, witaminy C, K, B1, B2, B6, wapń, magnez, żelazo, germanium, cynk i potas.