Zioła z Odległych Krain: listopada 2015

English version

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

Roślinę tą znalazłem poraz pierwszy w Baguio City na północy Filipin, gdzie była ona sprzedawana jako Koper pośród innych ziół. Pomimo że młode pędy tej rośliny wyglądały dla mnie bardziej jak pędy Bylicy Boże Drzewko (Artemisia abrotanum) i innych podobnych odmian Bylicy, nie mogłem zaprzeczyć swoim zmysłom. Jej smak i zapach rzeczywiście bardzo przypomina koprowy aromat, w szczególności ten specyficzny który posiada endemiczny Koper Bułgarski. Jednak w zapachu tym wyczuwałem również nieco mocniejszą nutę a w smaku nieco goryczy, obie te cechy są istotnie charakterystyczne dla Bożego Drzewka i podobnych Bylic. Czym bardziej roślina ta rosła, tym bardziej przypominała swoja strukturą Artemisje. Jednak kiedy pojawiły się na niej kwiaty, ze zdumieniem spostrzegłem że ich budowa nie przypomina tej charakterystycznej dla kwiatów Artemisji lecz tą jaka posiadają gatunki należące do rodzaju..... Eupatorium (polska nazwa - Sadziec. Zarówno Sadziec Konopiasty - Eupatorium cannabinum, Sadziec Purpurowy - Eupatorium purpureum, jak i wiele innych gatunków Eupatorium posiadają wiele właściwości leczniczych i wielkie znaczenie w tradycyjnych systemach medycznych. Używane przez wieki przez Indian w Ameryce, Hindusów, Chińczyków oraz mieszkańców innych rejonów świata, pozostają nadal nieznane dla większości europejskich zielarzy.)
Tak wiec po sporym upływie czasu od kiedy kupiłem tą roślinę i zacząłem ostrożnie używać w kuchni, w końcu zidentyfikowałem tą roślinę jako Eupatorium capillifolium, Dogfennel - czyli Psi Koper. Ale zaraz... Wielu ludzi opisuje zapach Dogfennel jako nieprzyjemny. Tymczasem ja, jak i wielu producentów i sprzedawców kwiatów na Filipinach uważa go za przyjemny. Moje upodobanie znalazły w szczególności jego kwiaty, ze swoim słodkim, miodowo-kumarynowym aromatem przypominającym Nostrzyk. Odpowiedzią na to może być że jest to inny chemotyp Psiego Kopru, nazywany False Fennel czyli Fałszywy Koper, a po łacinie Eupatorium capillifolium var. leptophyllum lub po prostu Eupatorium leptophyllum.
Obie te rośliny wyglądają identycznie i są wieloletnimi, krzewinkami, pochodzącymi z południowo-wschodniej części Ameryki Północnej, gdzie bywają uciążliwymi chwastami. Niestety istnieje brak informacji na temat kulinarnych i medycznych zastosowań Eupatorium leptophyllum oraz niedostatek o użyciu Eupatorium capillifolium. Rośliny te wyglądają bardzo wdzięcznie, są łatwe w uprawie i nierzadko używane jako rośliny ozdobne, sprzedawane pod nazwą Elegant Feather, czyli Eleganckie Piórko (co znajduje odniesienie w szczególności do ich piękna w czasie kwitnienia i po przekwitnięciu). Niepoprawne nazywanie tego Eupatorium Koprem jest poważnym przewinieniem. Ponieważ podczas gdy spożywanie Kopru jest generalnie korzystne dla wątroby, o tyle Psi Koper swobodnie spożywany może wątrobę poważnie uszkodzić, ze względu na zawartość toksycznych alkaloidów.
Eupatorium capillifolium posiada również inne potoczne nazwy - Summer Cedar and Cypressweed. Dogfennel posiada potwierdzone badaniami silne działanie owadobójcze, szczególnie skuteczne przeciw Lace Bug (Stephanitis pyrioides ), oraz słabe grzybobójcze. Roślinę tą umieszcza się często w domach w celu odstraszania insektów.

UPRAWA

Eupatorium capillifolium jest wieloletnim, lecz krótkowiecznym krzewem, dorastającym do ponad 2m wysokości. Lubi nasłonecznione miejsca i radzi sobie dobrze z okresowymi suszami i słabym, piaszczystym podłożem, ale najbujniej rośnie na wilgotnej kompostowej glebie. Psi Koper może być rozmnażany z nasion i odrostów. Znosi temperatury ok -10'C. Młode liście i pędy mogą być używane w kuchni, jednak w okresie kwitnienia są one gorzkie i mniej aromatyczne ( prawdopodobnie zawierają również więcej szkodliwych alkaloidów pirolizydynowych ). Najlepiej jest używać ich na świeżo.

ZASTOSOWANIE KULINARNE

Psi Koper zawiera alkaloidy pirolizydynowe uszkadzające wątrobę, dlatego nie mogą być spożywane regularnie ani w dużych ilościach. Wiele osób jednak (włączając mnie) uznaje tę roślinę za smakowitą kopropodobną przyprawę, dobrą do kanapek, sałatek i ziemniaków. Mogącą być sporadycznie i w małych dawkach spożywana bez uszczerbku na zdrowiu. Kobiety w ciąży lub karmiące, oraz osoby o słabej wątrobie nie powinny używać tej przyprawy.

ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

Eupatorium capillifolium nie jest powszechnie używane w ziołolecznictwie, jednak posiada długie lokalne tradycje medycznego zastosowania, głównie dzięki swoim przeciwdrobnoustrojowym, przeciwgrzybicznym i przeciwzapalnym właściwościom.
Indianie Lumbee używali Dogfenel na dolegliwości układu rozrodczego, takie jak schorzenia męskich organów i gruczołów, a także uznawali to zioło za sex tonik i afrodyzjak. Napary spożywane są w celu zwalczania gorączki. Zmiażdżone liście Psiego Kopru przykładane są na grzybice skóry, ukąszenia gadów oraz insektów, a także w celu odpędzenia owadów, w szczególności komarów. Rdzenni Amerykanie używali tej rośliny również w przypadkach epilepsji i bólów gardła.
Na Kubie odwary z E. capillifolium używane są przeciw czerwonce i dolegliwościom jelitowym, zioło to stosuje się także przeciw artretyzmowi, i uważa za przeciwkrwotoczne.
Istnieje wiele różnych chemotypów Eupatorium capillifolium, w których balans związków chemicznych różnicowany jest dodatkowo przez czynniki klimatyczne i różnorodność gleb w jakich rośliny te dorastają. Dlatego próbki tego zioła pobrane w USA, na Kubie i w Meksyku posiadają duże różnice w proporcjach głównych związków jakie zawierają, takich jak : thymol methyl ether, 2,5-dimethoxy-p-cymene, myrcene, cymene, ocimene, limonene, camphene, germacrene, astragalin, hyperoside, phellandrene, borneol, limonene, taraxasterol i costic acid.
Psi Koper nie może być spożywany w większych dawkach ani przez dłuższy okres, z powodu zawartości alkaloidów pirolizydynowych uszkadzających wątrobę. Kobiety w ciąży i karmiące, a także osoby z problemami z wątrobą powinny unikać tego zioła.