Salvia microphylla, Blackcurrant Sage - Szałwia Drobnolistna

  

       KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

   Salvia microphylla zwana jest w krajach anglojęzycznych Blackcurrant sage czyli Szałwią Porzeczkową a dokładnie rzecz biorąc (choć brzmi to dość karkołomnie) Szałwią Czarno-porzeczkową. Nie bez przyczyny zyskała to miano, bowiem jej liście mają aromat zbliżony do Czarnej Porzeczki. Lecz tu uwaga. Nie znajdzie się w niej słodyczy dojrzałych owoców a raczej charakterystyczną, trudną do opisania nutę bliższą niedojrzałym owocom i liściom. Roślina ta jest małym krzewem ze środkowego Meksyku, która ze względu na mnogość odmian wynikającą min. z łatwego krzyżowania z innymi, blisko z nią spokrewnionymi gatunkami szałwii takimi jak np. S. greggii, przyprawia botaników o ból głowy.W Polsce od paru lat Salvia microphylla jest znana jako roślina ozdobna pod nazwą Szałwia Drobnolistna. Drobnolistna jest dokładnym tłumaczeniem greckiego przymiotnika ,,micropchylla'' nadanemu tej odmianie przez niemieckiego botanika Carl'a Kunth'a. Rzeczywiście jej liście, nie przekraczające zazwyczaj długością 3cm należą do najmniejszych wśród wszystkich gatunków Szałwii. Jej botaniczny synonim to Salvia grahamii stąd też jedna z potocznych anglojązycznych nazw Graham's sage.Inna popularna nazwa tej rosliny to Baby sage.

                                                                                                         UPRAWA

 Szałwia Drobnolistna jest wieloletnim, wrażliwym na mróz, krzewem osiągającym ok. metr wysokości i nieco większą średnicę.W naturze rośnie głównie w meksykańskich kanionach.Lubi pełne nasłonecznienie i próchniczno-piasczystą glebę o lekko zasadowym lub obojętnym odczynie. Jest odporna na przesuszanie jednak podatna na gnicie, dlatego należy zapewnić jej odpowiedni drenaż. Przy wysadzaniu bądź wystawianiu na okres letni do ogrodu należy zwrócić uwagę na odpowiednie osłonięcie przed wiatrem, bowiem silne wiatry mogą łatwo uszkadzać delikatne gałązki rośliny.Jej piękne kwiaty posiadające poprzez mnogość odmian najróżniejsze odcienie czerwieni, fioletu i różu ( a także dwubarwne takie jak czerwono-białe ,,Hot Lips'') pojawiają się w czerwcu i z różną intensywnością występują aż do późnej jesieni.Wtedy też dobrze jest przyciąć dosyć silnie roślinę pozbywając się uschniętych pędów kwiatowych i nadając roślinie zwarty,gęsty pokrój.

   ZASTOSOWANIE KULINARNE

 Ze względu na jej mocny, gorzki smak Blackcurrant sage nie jest odpowiednia do każdej potrawy,bowiem nawet w małych ilościach potrafi zdominować resztę składników. Jej liście stosować można zarówno świeże jak i suszone do mięs a także do sałatek warzywnych jeśli lubi się je w mocnych, gorzkich tonacjach smakowych.Wiele osób uważa że jej zapach jest milszy od smaku i rzeczywiście porzeczkowy urok wyłapywany przez nasze nozdrza znika pozostawiając w ustach gorycz dosyć zbliżoną do tej z Szałwi Lekarskiej. W Meksyku suszone liście parzy się a powstała gorzka,krzepiąca herbatka nosi nazwę ,, Mirto de Montes'' (osobiście polecam ją z dodatkiem miodu i uważam że jest ona dobrą pobudzającą alternatywą dla kawy). Urocze kwiaty Szałwi Drobnolistnej są słodkie (szczególnie u nasady gdzie znajduje sie wysysany przez kolibry nektar) i doskonale nadają się jako jadalna dekoracja do tortów, lodów, owocowych sałatek itp.

 

  ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

 Meksykanie używają Salvie microphylla głównie do obniżania gorączki, zwalczania przeziębień,niestrawności i stanów zapalnych w jamie ustnej. Niestety absolutny brak badań medycznych nad zawartością i działaniami składników chemicznych tej szałwii spycha ją na margines listy użytecznych szałwi. Testując ją jednak organoleptycznie trudno mieć wątpliwości co do jej zawartości przynajmniej części substancji zawartych w Salvii officinalis.



Origanum syriacum - Syryjskie Oregano

   KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

  Jak wskazuje sama nazwa, roślina ta jest odmianą Oregano  pochodzącą z terenów Syrii i Libanu. Jest to niewielka, wieloletnia krzewinka, od wieków uprawiana w celu użycia jako przyprawy bądź leku. Często nazywana jest Za'atar bowiem jest to fundamentalny składnik popularnej w krajach arabskich mieszanki przypraw o tejże nazwie. Niektórzy nazywają Syryjskie Oregano ,,Bible Hyssop'' ponieważ wiele wskazuje na to że to właśnie ta roślina była w tamtych czasach określana mianem Hyzopu. Inne popularne anglojęzyczne nazwy rośliny to Syrian Majoran, Egyptian Majoram, Wild Majoran, White Oregano, Lebanese Oregano, Evoz. Origanum syriacum posiada również synonim Majorana syriacum oraz Origanum maru, niektórzy jednak twierdzą że jest to bardziej wytrzymały na mróz podgatunek gatunku syriacum.

   UPRAWA

  Origanum syriacum jest najwyżej rosnącą odmianą Oregano, mogącą dorastać nawet do 80 cm., jej kępy z kolei mogą z wiekiem przekroczyć szerokość metra. Jest to roślina wieloletnia,lecz pozostawiona w gruncie wymaga solidnego zabezpieczenia przed mrozami. Najlepiej czuje się na pełnym słońcu jednak z powodzeniem rozwijać będzie się również w miejscu lekko zacienionym. Lubi ziemię piaszczystą, lekko zasadową, tolerując również tą o odczynie obojętnym. Bardzo dobrze znosi nawet dłuższe przesuszenie z kolei zalegająca woda może powodować gnicie rośliny. Kwitnienie zaczyna pod koniec maja i zazwyczaj utrzymuje aż do października.

 ZASTOSOWANIE KULINARNE

   W kuchni Syryjskie Oregano stosuje się tak samo jak to ,,tradycyjne'' Greckie Oregano, należy jednak pamiętać że zarówno świeże jak i suszone jest ono sporo mocniejsze, pikantniejsze w smaku. Można więc stosować je nie tylko do pizzy, sosów bolońskich czy wszelakich pieczeni ale również z dużym umiarem do sałatek, wytrawnych serków, sosów i majonezów.

   ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

  Origanum syriacum podobnie jak pozostałe rośliny należące do tego gatunku zawiera antybakteryjne i antygrzybiczne substancje chemiczne tymol i karwakrol. Ziele tej rośliny, zarówno świeże jak i suszone poprawia trawienie, pomaga w walce z reumatyzmem, przeziębieniem, wrzodami żołądka i dwunastnicy oraz nadmiarem gazów jelitowych. Żucie świeżych gałązek oraz płukanie mocnym naparem pomaga przy bólu zęba i zapaleniu dziąseł. W medycynie ludowej od wieków oregano podawane jest kobietom cierpiącym na zanik menstruacji w celu jej pobudzenia a także mężczyznom przeciw łysieniu. Dzięki zawartości kwasu rozmarynowego zioło to ma właściwości silnie przeciwutleniające. Zmiażdżone ziele w formie okładów stosowane jest przy infekcjach skórnych oraz drobnych zranieniach i obtarciach w celu odkażenia. Spożywanie większych ilości może być szkodliwe dla kobiet w ciaży i małych dzieci. Ze względu na najwyższą zawartość substancji leczniczych w roślinie najbardziej wskazanym okresem zbiorów w celu ususzenia jest czas kwitnienia.

Acmella oleracea, Spilanthes acmella, Spilanthes oleracea - Znieczulecznik

   KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

  Toothache Plant czyli ,,roślina od bólu zęba'' jest niską rośliną z rodziny astrów znaną głównie ze swojej zdolności znieczulania jamy ustnej. Roślina ta pochodzi z Brazylii gdzie od stuleci używana była przez mieszkańców północnego rejonu Para i stąd jedna z potocznych nazw zioła Paracress. Choć kwiatki posiada drobne, prawie całkiem pozbawione płatków mają one na tyle wdzięku że niektórzy traktują ją jako roślinę wyłącznie ozdobną. Jest jednak wielu którzy używają jej jako warzywo i to nie tylko kiedy boli ząb.Toothache Plant spotykany jest pod trzema nazwami botanicznymi - Acmella oleracea, Spilanthes acmella oraz Spilanthes acmella var.oleracea lub po prostu Spilanthes oleracea. Dokładnie jednak rzecz biorąc Spilanthes acmella nie jest synonimem Spilanthes oleracea a odrębnym podgatunkiem o jaśniejszych liściach i drobniejszych, kwiatach. Nazwy Acmella oleracea używa się jako synonimu obu. Z kolei potocznych nazw używanych przez osoby anglojęzyczne jest nieco więcej,oprócz wyżej wymienionych są to min. : Eyeball Plant, Spot Plant, Brazil Cress, Peek-A-Boo Plant, Alphabet Plant i Jambu. Charakterystyczne drobne kwiaty Spilanthesa mają najsilniejsze działanie z całej rośliny i nazywane są Electric Buttons lub Sechuan Buttons (ze względu na podobieństwo ich smaku do Seczuańskiego Pieprzu). Jako że roślina ta jest w Polsce niemal całkowicie nieznana, czuję się zaszczycony jak i odpowiedzialny za jej sprowadzenie i propagowanie w kraju. Uważam iż całkiem adekwatną (i jedyną tak ładnie brzmiącą spośród tych jakie mi się nasunęły na myśl) jest dla niej nazwa Znieczulecznik.

          UPRAWA

  Acmella oleracea jest rośliną wieloletnią, bardzo wrażliwą na niskie temperatury. Jeśli więc chce się ją wysadzać bądź wystawiać w donicy na dwór należy to robić w okresie całkowicie wolnym od przymrozków. Roślina ta lubi żyzną, przepuszczalną glebę która powinna mieć utrzymywaną wysoką wilgotność. Ważne jest również regularne zraszanie wodą liści ponieważ nawet często podlewana roślina marnieć będzie pod wpływem suchego powietrza. Preferuje stanowiska lekko zacienione jednak toleruje pełne nasłonecznienie. Wysokość tej rośliny nie przekracza pół metra, szerokość z kolei może być nieco większa, pokładające się łodygi potrafią dosyć łatwo puszczać korzenie czego efektem często jest powstanie szerokiej kępy. Regularne uszczykiwanie czubków pędów zapewnia ładny, zbity pokrój. Znieczulecznik lubi pełne słońce ale z powodzeniem rozwijać się będzie również w częściowym zacienieniu. Kwitnienie zaczyna pod koniec czerwca i utrzymuje nawet do listopada. Jeśli roślinę wystawiamy bądź wysadzamy na okres letni do ogrodu należy spodziewać się zagrożenia ze strony wszelakich ślimaków, które zdają się bardzo lubić tenże gatunek.

          ZASTOSOWANIE KULINARNE

  Świeże liście nawet kiedy są młode posiadają swój specyficzny mocny smak dlatego są one bardziej przyprawą jak składnikiem sałatek warzywnych, można je również podawać do mięsiw. Z kolei po ugotowaniu łagodnieją znacznie, przypominając nieco szpinak, z którym mogą być łączone. Nadają się one dobrze do gulaszów lub sosów do spagetti. W Brazylii popularne jest sporządzanie kremu - przyprawy ze zmiażdżonego Spilanthesa, czosnku i papryczek chilli. Można również eksperymentować tworząc drinki z dodatkiem kwiatów, takie jak Electrikilla z tequillą i martini.

       
              ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

  Świeżo zerwane kwiatki oraz liście (które są słabsze w działaniu tym bardziej im bardziej są młode) z Toothache Plant włożone do ust i przeżute powodują nagły ślinotok (niewskazane dla osób mających problemy z przełykiem) oraz drżenie języka i policzków po czym następuje całkowite odrętwienie przechodzące w znieczulenie jamy ustnej. Efekt ten nie jest długotrwały (do 20min) można jednak bez obaw podtrzymywać go następnymi dawkami. Roślina ta nie zawiera toksyn a wręcz pomaga organizmowi w pozbywaniu się ich, min. poprzez stymulowanie pracy układu limfatycznego. Spożywanie jej wzmaga fagocytozę oraz powoduje zwiększenie produkcji białych krwinek. Dzięki pobudzaniu ślinianki przyusznej do produkcji śliny roślina w niewielkich dawkach pozwala zwalczyć problemy suchoty ust jak również pobudza apetyt i wspomaga trawienie. Spożywanie Spilanthesa pobudza i wzmacnia układ odpornościowy organizmu dlatego pomaga w walce z różnego rodzaju alergiami. Jako wysoce antybakteryjne (głównie dzięki zawartości Spilantholu), zioło to w większych dawkach potrafi zachwiać naturalną florą bakteryjna żołądka i jelit ale także pozwala pozbyć się mikroorganizmów patogennych. Roślina ta ma również działanie antywirusowe oraz antygrzybiczne i opisywana jest jako bardzo skuteczna w walce z drożdżakami z rodzaju Candida. Odwar lub rozcieńczona nalewka, do których sporządzenia nadają się wszystkie części rośliny łącznie z korzeniami mogą być stosowane min. do płukania przy zapaleniu dziąseł (żucie rośliny także pomaga) lub do obmywania ran. Również zmiażdżone ziele Znieczulecznika można przykładać na rany i owrzodzenia, pomaga to w gojeniu hamując rozwój drobnoustrojów nie daje jednak efektu znieczulenia jaki wywołuje w jamie ustnej. Napar ze świeżych lub suszonych (utrzymują swoje właściwości do roku czasu) liści i kwiatów bywa często spożywany w celu odkażenia układu moczowego i rozpuszczania kamieni, przy reumatyźmie, przeziębieniu, gorączce, problemach żołądkowych oraz profilaktycznie przeciw malarii. Istnieją doniesienia o pomocnym działaniu rośliny w pozbyciu się dolegliwości jąkania.

         ZASTOSOWANIE W KOSMETYCE

  Ze względu na efekt wygładzania zmarszczek poprzez zmniejszanie napięcia mięśni Spilanthes nazywany bywa Ziołowym Botox'em. Stosowanie go jest pozbawione efektów ubocznych jakie wywołuje tenże szkodliwy syntetyk. Można zatem stosować miejscowo zarówno okłady ze zmiażdżonej rośliny, sporządzać kremy jak i stosować waciki nasączone naparem bądź rozcieńczoną nalewką. Nalewka jest być może lepsza w działaniu od naparu, należy jednak pamiętać że alkohol wysusza skórę co przy cerze suchej jest bardzo niepożądane.

                                     ACMELLA PANICULATA

    Acmella paniculata synonimy Spilanthes paniculata, Acmella clava, Acmella rugosa, jest południowo-azjatycką siostrą Acmelli oleracea. Posiada drobniejsze kwiaty bez czerwonego oczka, drobniejsze liście i mniej bujny wzrost. Działanie jej kwiatów jak i liści jest takie samo jak A. oleracea, jedynie nieco słabsze.

                                                     ACMELLA ULIGINOSA

 - synonim Spilanthes uliginosa  - gatunek pochodzący z Afryki, zawleczony i zadomowiony w niektórych rejonach tropikalnej Azji. Nieco słabszy smak niż Spilanthes'a acmella.

                                                ACMELLA RADICANS

 - synonim Spilanthes radicans - prawdopodobnie pochodzi z Ameryki Środkowej, zadomowiony w niektórych rejonach Azji. Bardzo słaby smak, co za tym idzie również i działanie lecznicze, ale dobry jako warzywo.

                                                     ACMELLA SP.

Spilanthes  ?  - znalezłem tylko jeden osobnik tego nietypowego, bo wysokiego na ok. 1m, Spilanthesa o niezbyt mocnym smaku, w Baguio na Filipinach