Zioła z Odległych Krain: Elefantopus

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

Elephantopus scaber jest niewielką byliną z rodziny astrowatych, rosnącą powszechnie na dziko w Południowej i Południowo-Wschodniej Azji, od Indii po Filipiny i Indonezję. A także występującą w Australii, tropikalnej części Afryki oraz Ameryce Południowej i ogólnie uznawaną za roślinę panatropikalną. Blisko z nim spokrewniony i bardzo podobny Elephantopus tomentosus uważany jest za gatunek pochodzący z Ameryki Północnej, ale można go znaleźć jako chwast w wielu różnych tropikalnych rejonach globu i ogólnie uznawany jest za ten sam jeden gatunek razem z Elephantopus'em mollis. Z powodu częstego przypisywania nazw E. scaber, E. tomentosus i E. mollis roślinom o tych samych cechach, wszystkie one mogą być uznawane jako synonimy. Wszystkie rośliny będące kiedykolwiek określone jedną z tych trzech nazw, przez jakikolwiek autorytet w tej dziedzinie, posiadają bliskie podobieństwo. A zagłębiając się w szczegóły w poszukiwaniu sposobu na rozdzielenie tych roślin na trzy odmienne gatunki, dostać można bólu głowy od sprzeczności w opisach różnych autorów. Poza tym u roślin tych istnieje duże prawdopodobieństwo hybrydyzacji, oraz znaczna zmienność cech w zależności od różnic środowiskowych. Tak więc pomimo że E. scaber jest ogólnie opisywany jako mniejszy i posiadający bardziej szorstkie liście niż bujniej rosnący E. tomentosus/mollis, o delikatniejszych i silniej omszonych liściach. Scaber rosnący w żyznej, wilgotnej glebie urośnie większy niż tomentosus/mollis na suchym piaszczystym terenie, i ich liście będą również wyglądać zupełnie inaczej (ale osobiście uważam że to niewielka różnica w kształcie liści powinna być kluczem do rozróżniania tych dwóch typów). Na szczęście szczegółowa botaniczna klasyfikacja tych roślin nie jest za bardzo istotna. Ponieważ te trzy wspomniane gatunki używane są do leczenia tych samych chorób wszędzie gdzie występują. A wyniki naukowych badań potwierdzają w nich zawartość tych samych związków bioaktywnych i posiadanie tych samych właściwości farmakologicznych.
Elephantopus scaber jest najpopularniejszą nawą dla tych roślin, używaną do tłumaczenia ich wielu starodawnych nazw nadanych im przez wiele różnych kultur. Nazwy te notowane były opisując ten surowiec zielarski w tekstach medycznych dawno dawno temu w Chinach, Indiach, Sri Lance i wielu innych krajach. I wiele krajów (głównie z Azji Południowo-Wschodniej) ma swój wkład we współczesne badania naukowe nad leczniczymi właściwościami tego zioła, które rozpoczęły się w latach 70-ych ubiegłego stulecia. Autorzy jednego z tych badań, z Burdwan University, w West Bengal, India, napisali że ,, E. scaber jest jedną z tych roślin które posiadają olbrzymią reputację w rodzimym tradycyjnym systemie medycyny w Indiach, i dzięki swoim zaletom przyciągnął on uwagę i zainteresowanie naukowców badaniem jego właściwości medycznych poprzez testy fitochemiczne i farmakologiczne.'' Dzięki temu zioło to posiada obecnie dobrze potwierdzoną i udokumentowaną, skuteczność w leczeniu raka, infekcji mikrobiologicznych, schorzeń wątroby, gojeniu ran oraz w wielu innych dolegliwościach.
Najpopularniejszą anglojęzyczną potoczną nazwą Elefantopusa scaber jest Elephant's Foot (Słoniowa Stopa albo Stopa Słonia), często jednak zwany jest dokładniej Prickly-leaves Elephant's Foot lub Rough-leaved Elephant's Foot. W celu odróżnienia od Elefantopusa tomentosus i Elefantopusa mollis, nazywanych Woolly-leaved Elephant's Foot, Hairy Elephant's Foot lub Soft Elephant's Foot. Elephantopusa tomentosus/mollis można również znaleźć pod nazwami Wild Tabacco (Dziki Tytoń), False Tabacco (Fałszywy Tytoń) i Tabbaco Weed (Ziele Tytoniowe)(dymowi z jego spalanych liści przypisuje się właściwości odpędzania od domu złych mocy), oraz Wood Mullein (Leśna Dziewanna).
Poniżej wymieniłem niektóre z wielu potocznych nazw tej rośliny w wielu innych językach : Katoopin (Birmański), Ku Di Dan, Di Dan Cao (Chiński), Pied d'elephant, Lastron Marron (Francuski), Elefanten Fuss (Niemiecki), Gojihiva, Kharaparnini, Prastarini (Sanskryt), Gobhi, Samduri, Ban-tambakhu, Adhomukha (Hindi), Galjimi (Gudźarati), Gojiho, Sahasra Buti (Nepalski), Gojilata, Shamdulum (Bengalski), Hastipata, Pathari (Marathi), Anashavadi, Anashovah (Tamilski), Mayurachula (Orija), Ethadi, Ath adi (Sinhalese), Teng Khia (w Tajwanie), Hustikasaka, Eddupattu (Telugu), Hakkarika, Nayi Nalige (Kannada), Anayatiyan, Aanacchuvati (Malayalam), Gojia lota, Hasti pada, Shamdalan, Gejiashak (w Bangladeszu), Dila Dila, Tabatabkohan - E. scaber, Malatabako - E. tomentosus (Tagalog), Kabkabron (Iloko), Tutup Bumi - E. scaber, Litup Bumi - E. tomentosus, Bersih Hitam, Tapak Sulaiman, Tapak Babi, Tapak Lemak (Malezja), Pepalut (Sabah), Tapak Liman, Talpak Tana (Indonezja), Ya kai nok kum, Domai ru lom (Thajlandia), Co luoi meo (Wietnam), Khii Fai Nok Khoum (Laos), Tawmonlar, Womis Kwintu - E. mollis (Surinam), Erva de Colegio, Suacacaa, Fumo de Mata - wszystkie trzy dotyczą konkretnie E. mollis w Brazyli, Shirobanaigakozorina - E. mollis w Japonii.

UPRAWA I ZBIÓR

Elephantopus scaber jest byliną, rosnącą na dziko w wielu tropikalnych i subtropikalnych rejonach świata, na wysokościach do ok. 1500 m.n.p.m.. Roślina ta tworzy rozety owłosionych liści (od 10 do ok. 30cm długości) tuż nad powierzchnią ziemi, które leżą płasko, lub wznoszą się jeśli rosną w zacienionym miejscu. W okresie letnim z rozet tych wyrastają łodygi kwiatowe, często posiadające kilka liści. Łodygi te zazwyczaj są krótsze niż 60cm jeśli rośliny te rosną w silnym nasłonecznieniu, na suchych łąkach, a nawet warunkach stepowych. Ale byliny te często występują również w lasach, w silnym zacienieniu, oraz na wilgotnych żyznych łąkach, i w takich warunkach ich łodygi kwiatowe są zazwyczaj (oprócz młodych roślin) bardziej rozgałęzione i osiągają nawet ok. 1,5m wysokości. Choć jak wspomniałem powyżej, wielu botaników zalicza większość tych bardziej bujnych roślin, o większych, delikatniejszych i mocniej owłosionych liściach, jako odrębne gatunki, zwane Elephantopus tomentosus lub Elephantopus mollis. Niektórzy uważają również że E. scaber ma zawsze fioletowe kwiaty, a wszystkie te podobnie wyglądające Elephantopusy o białych lub różowawych kwiatach, powinny być oznaczane mianem E. tomentosus lub E. mollis.
Elephant's Foot może być łatwo rozmnażany z nasion, a ponieważ zarówno jego korzenie, liście jak i kwiaty uważane są za cenny surowiec zielarski, cała roślina może być wyrywana z korzeniami w okresie kwitnienia, w celu ususzenia. Ale jeśli nie posiadacie zebranych nasion, nie chcecie pozbywać się starych roślin, lub po prostu chcecie używać tego zioła w formie świeżej, możecie zrywać same liście w dowolnym okresie lub kwiaty kiedy się pojawiają. Należy jednak pamiętać że im mniej liści pozostawi się poszczególnej roślinie, tym dłużej będzie trzeba czekać zanim wypuści ona nowe, osłabiona zmniejszoną zdolnością absorbcji światła.
Ekstrakt z liści Elephantopusa scaber jest toksyczny dla szkodliwych insektów takich jak Troiszyk gryzący (Tribolium castaneum), Cotton Stainer (Dysdercus cingulatus) i Wołek kukurydzowy (Sitophilus zeamais), dlatego może być użyty przeciwko nim jako naturalny pestycyd, oraz warty jest dalszych badań jego użyteczności przeciw niepożądanych insektom.

ZASTOSOWANIE KULINARNE

Młode, gorzkie liście Elephantopusa scaber gotowane są jak szpinak lub dodawane do sałatek, spożywanych w Chinach dla lepszego zdrowia. W Malezji świeże lub suszone liście używane są do gotowania w zupach. W Chinach liście i korzenie gotowane są w gulaszu z wieprzowiny, który jest spożywany codziennie przez 4-5 dni w celu wyleczenia z żółtaczki. W Indiach zmiażdżone liście zmieszane z solą, spożywane są razem z twarogiem w celu wyleczenia z czerwonki. Świeże liście są składnikiem Lei Cha - tradycyjnej ziołowej potrawy kuchni Hakka.

ZASTOSOWANIE W KOSMETYCE

W medycynie Siddha (tradycyjny system medycyny na Sri Lance) liście Elephantopusa scaber używane są jako thaali (coś podobnego do wianka) aby zapobiec wypadaniu włosów. Na Filipinach ze zmiażdżonych liści wyciska się na głowę sok w celu spowolnienia utraty włosów. Wyniki Indyjskich badań wykazują że formuła oleju do włosów metanolowego ektraktu z Elephantopusa scaber znacznie stymuluje wzrost włosów.
W Indonezji Elephantopus scaber w formie proszku używany jest do ujędrniania piersi. Zioło to używane jest również w wielu krajach, w formie odwarów do przemywania, a świeże zmiażdżone korzenie lub liście stosowane są jako okłady w przypadkach wielu różnych infekcji skórnych. Jego działania przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybiczne, przeciwzapalne, przeciwutleniające i wspomagające gojenia ran, sprawiają że zioło to posiada duży potencjał jako składnik kremów pielęgnujących skórę.
Istnieje opatentowany środek wybielający skórę zawierający ekstrakt z Elephantopusa mollis, opisany jako posiadający ,, wysoką efektywność w rozjaśnianiu i wybielaniu przebarwień skóry po opaleniżnie, starczych plam soczewicowatych, piegów, melanodermii i podobnych pigmentacji. '' Wyniki przeprowadzonych w Japonii badań wskazują że ekstrakt z Elephantopusa mollis jest użytecznym środkiem depigmentującym (regulującym proces melanogenezy) i wybielajacym skórę.

ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

Elephant's Foot jest wysoce cenionym ziołem wszędzie tam gdzie można go znaleźć. Zajmuje istotną rolę w tradycyjnej medycynie w wielu tropikalnych i subtropikalnych rejonach na całym świecie. Zazwyczaj zbierany jest z naturalnych stanowisk, jako że w miejscach swojego występowania znaleźć go można przeważnie w obfitych ilościach (czasami jest on nawet określany jako roślina inwazyjna). Suszone liście, korzenie lub całe rośliny, znaleźć można w Azji na targowiskach, również ekstrakty z Elephantopusa scaber, w formie proszku lub płynnej oraz tabletki i kapsułki są dostępne. Elefantopus jest również ważnym składnikiem wielu preparatów ziołowych sprzedawanych w Azji, ale trudno znaleźć jakikolwiek z nich na światowym rynku.
Elephantopus scaber pojawia się zarówno w setkach raportów dotyczących tradycyjnego ziołolecznictwa jak i w tuzinach dokumentacji współczesnych badań farmakologicznych, pochodzących z wielu krajów z różnych kontynentów. Elephantopus tomentosus i Elephantopus mollis zdają się mieć generalnie mniejszą sławę, ale nazwy te także znajdują się w wielu tekstach dotyczących doniesień na temat ich tradycyjnego zastosowania i wyników naukowych badań medycznych. Istnieje wystarczająca ilość źródeł aby widzieć wyraźnie że zarówno tradycyjnie przypisywane właściwości lecznicze jak i wyniki badań fitochemicznych, należące do roślin określanych jako E. tomentosus and E. mollis nie różnią się od tych należących do roślin z przypisaną nazwą E. scaber (która to nazwa jak wspomniałem wcześniej używana jest często jako synonim dla E. tomentosus/mollis, lub genotypy te są po prostu mylone między sobą).
Elephantopus scaber zawiera : germacranolide sesquiterpene lactones (elephantopin, deoxyelephantopin, isodeoxyelephantopin, germacranolide), molephantin, molephantinin, phantomolin, elephantin, alpha-curcumene, beta-amyrin, epifriedelinol, ethyl hexadecanoate, stigmasterol, stigmasteryl, scabertopin, lupeol, dicaffeoyl quinic acids, kwas ursolowy, kwas stearynowy, estry kwasów tłuszczowych, crepiside E, trójterpeny, flawonoidy, estry flawonoidów, saponiny, taniny, glikozydy nasercowe, alkaloidy, chinony, aurony, chalcony i olejki eteryczne 0.05% v/w (hexadecanoic acid (42.3%), isopropyl dimethyl tetrahydronaphthalenol (14.1%), beta-sesquiphellandrene (8.3%), octadecadienoic acid (5.5%), phytol (5.2%) a także copaene isopropyl dimethyl hexahydronaphthalene, cyclosativene).
Elephant's Foot opisywany jest w systemie Tradycyjnej Chińskiej Medycyny jako zioło gożkie, cierpke i zimne, detoksykacyjne, usuwające nadmiar wody z organizmu, obniżające podwyższoną temperaturę i chłodzacy krew. W terminologii Euro-Amerykańskiego Ziołolecznictwa właściwości tego zioła opisywane są jako : przeciwzapalne, ochraniajace i tonizujace watrobę, ochraniajace nerki, chemoprotekcyjne, oczyszczające, wspomagające gojenie ran, przeciwutleniające, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne (zarówno przeciw bakteriom gram-dodatnim jak i gram-ujemnym), antiprotozoal, antitripanasomal, przeciwmalaryczne, przeciwgrzybiczne, przeciwrobacze, tonizujące serce i układ krwionośny, ściągające, przeciwgorączkowe, moczopędne, emoliencyjne, stymulujące menstruację, aborcyjne, przeciwastmatyczne (przecihistaminowe, antycholinergiczne i stabilizujace mastocyty), przeciwkaszlowe, przeciwbólowe, przeciwcukrzycowe, hipoglikemiczne, przeciwrakowe (cytotoxic, antineoplastic, antimetastatic), przeciwbiegungowe (ale przeczyszczające w dużych dawkach), przeciwwymiotne, stymulujące laktację, przeciwpłytkowe - przeciwzakrzepowe, napotne, przeciwwrzodowe, regenrujace kości, przeciwmutagenne i afrodyzujące. Wyniki badań nad starym szczurami sugerują że etanolowe ekstrakty z lisci Elefantopusa scaber podnoszą zdolności pamięci.
Liście, korzenie, kwiaty lub całe rośliny Słoniowej Stopy, używane są na świeżo lub suszone, do spożadzania odwarów, naparów lub pigułek, spożywanych jako leki na wiele schorzeń takich jak :

- dolegliwości i infekcje układu trawiennego m.in. biegunki, czerwonki, amebozy, stanów zapalnych żołądka i jelit, celiakii, wzdęć, utraty apetytu, niestrawności, stanów zaparcia i wymiotów.

- infekcji jamy ustnej i gardła np. bólu gardła, kaszlu, przeziębienia, grypy, ostrego zapalenia gardła, zapalenia migdałków, nieżytu nosa i wrzodów jamy ustnej. Odwary używane są także do ochrony zębów, jako płyn do płukania. W Indiach sproszkowane korzenie Elephantopusa scaber zmieszane z pieprzem przykładane są w miejsce bólu zęba, korzeń używany jest również zamiast szczoteczki do czyszczenia zębów. Ekstrakt z Elephantopusa mollis jest składnikiem kremu dentystycznego, wzmacniającego i ochraniającego powierzchnię zębów (Swissdent Biocare Toothcream).

- infekcji płuc i zaburzeń układu oddechowego m.in. wirusa RSV, bronchitu, pneumonii, gruźlicy,

- wiele innych rodzajów infekcji bakteryjnych, wirusowych i grzybicznych, jak : infekcje skórne (czyraki, świerzb, ospa, grzybice skóry), zapalenie spojówek, choroby weneryczne (rzeżączka, syfilis), gorączek (włącznie z gorączką połogową i gorączką u dzieci - małe pigułki robione są z miazgi z korzenia i podawane ssącym niemowlakom cierpiącym gorączkę) również infekcji wywołanych przez pierwotniaki typu plasmodium jak malaria i filarioz (nicienie). Malajowie używają tego zioła przeciw robakom u dzieci. Wodne ekstrakty z liści i korzeni Elephantopusa scaber wykazały silne działanie hamujące rozwój HIV-1 RT (96.93 % inhibition ratio).

- schorzeń wątroby jak : zapalenie watroby, żółtaczka, hepatopatii, marskość wątroby i uszkodzenia wątroby wywołane alkoholem

- infekcji oraz zabórzeń pracy nerek i układu moczowego - kamieni nerkowych i pęcherza moczowego, zapalenia nerek, dysurii (bolesne oddawanie moczu), anurii (bezmoczu)

- w leczeniu wielu form raka - wątroby, płuc, piersi, trzustki, szyjki macicy, jelita grubego, tkanki łącznej, skóry (papillomas), prostaty, jamy nosowo-gardłowej i białaczki

- dla regulacji zaburzeń menstruacyjnych, nieregularnej menstruacji, upławów, blennorrhoea, leucorrhoea, ametrorrhagia, menorrhagia, dysmenorrhoea, i zaburzeń menstruacji wywołanych przeziębieniem

- w leczeniu stanów zapalnych, artretyzmu, artralgii pourazowej, reumatyzmu i hemoroidów. W Nigerii Elephantopus mollis używany jest w zwalczaniu stanów zapalnych macicy i jajników.

- w celu zwiększenia oddawania moczu przy schorzeniach związanych z zatrzymaniem płynów w tkankach takich jak obrzęki i bezmoczu (anurii)

- w kuracji cukrzycy, zioło to obniża podwyższony poziom glukozy we krwi i normalizuje poziom insuliny

- w celu wspomagania i przyśpieszenia procesów gojenia ran i złamań kości

- jako środek uśmierzający ból, na bóle głowy, klatki piersiowej

- jako antidotum na ukąszenia węży i pająków

- zioło to spożywane jest również w leczeniu : anemii, beri-beri, tarczycy, zapalenia mózgu typu B, bezsenności oraz jako środek tonizujący mózg

Wywary z korzeni sporzywane są chorobach sercowych oraz jako tonik nasercowy. Sok z korzenia ( 2 łyzki trzy razy dziennie) sporzywany jest w celu wyleczenia dolegliwości sercowych i watrobowych. Świeże korzenie żute są aby zwalczać kaszel, przeziebienie i bóle głowy.

Odwary i napary z wszystkich części rośliny Słoniowej Stopy, używane są również zewnętrznie do obmywania, a świeże zmiażdżone liście i korzenie w formie okładów, aby wyleczyć :

- skaleczenia, rany i zasiniaczenia, dezynfekuje i przyśpiesza gojenie, w tym celu również używana jest posypka ze sproszczowanych liści i korzeni

- infekcje skórne jak ospa wietrzna, róża, ropnie, filariozy (nicienie), odra i dermatozy

- stany zapalne skóry i owrzodzenia. Zmiażdżone liście gotowane w oleju kokosowym nakładane są na wrzody, dermatozy i miejsca objęte podagrą

- dodawane do kąpieli w celu leczenia syfilisu (jednocześnie sporzywany jest napar ze Elefantopusa)

- pasta z korzeni używana jest jako antidotum na jad węży. Korzeń jest miażdżony i wmasowywany od miejsca ukąszenia węża w dół. Na Sri Lance Elephantopus tomentosus używany jest przy ukąszeniu kobry lub żmiji.

- pasta z całej rośliny używana jest przy menorrhagii i na tężec

- pasta z korzenia używana jest do okładów w przypadkach zapalenia płuc, okłady z tej pasty są również pomocne w obnizaniu gorączki

- okłady z tego zioła używane są również na bóle brzucha, pasta z korzenia nakładana jest na czoło w celu uśmierzenia bólu głowy

W stanie Kerala na południu Indii, plemię Kani używa Elephantopusa scaber jako lek przeciwko zakrzepom i problemom układu krażenia. W Malezji ludność Hakka pije sok wyciśnięty z lisci E. scaber, lub herbatę z suszonych bądź świeżych liści i daktyli, jako remedium na udar cieplny.
W swojej ksiązce ,, Jamu, the Ancient Indonesian Art of Healing '' (Jamu, Starożytna Indonezyjska Sztuka Lecznictwa), Susan-Jane Beers napisała - ,, Korzeń z tapak liman (Elephantopus scaber; prickly-leaved elephant's foot) jest lekarstwem na czyraki, natomiast substancje chemiczne zawarte w jego liściach są skuteczne w leczeniu przewlekłych biegunek i gorączki. Ale roślina ta jest lepiej znana jako afrodyzjak i używana jest w formie proszku dla ujędrniania piersi, co sprawia że zioło to można zaliczać zarówno do kategorii środków medycznych jak i kosmetycznych.'' W Indiach i Bangladeszu kwiaty Elefantopusa scaber są szczególnie cenione jako tonik i afrodyzjak, ale cała roślina jest również opisywana jako posiadająca te właściwości. E. scaber jest jednym ze składników Tajlandzkich kapsułek ziołowych Kmalg Chgag Sar na podwyższenie męskiej sprawności seksualnej i leczenie niepłodności mężczyzn. Świeży korzeń tej rosliny używany jest w leczeniu nasieniotoku.

W przeszłości zioło to używane było często przez Malezyjskie położne jako oxytocic uterotonic i stymulant skurczy mięśni macicznych. Odwary stosowane są w celu wywołania skurczy macicy po porodzie, w celu ułatwienia szybkiego wydalenia łożyska, oraz zapobiedzenia poporodowych krwotoków, stanów zapalenia i zakażeń połogowych. W Tamil Nadu w Indiach, korzenie E. scaber używane są do wywoływania aborcji. Elephantopus scaber nie powinien być używany w czasie ciąży, oraz dla bezpieczeństwa powinien być podawany dzieciom jedynie w małych dawkach.

Wszystkie zdjęcia które umieściłem powyżej, należą do roślin które skatalogowałbym jako typ Elephantopus tomentosus/mollis, natomiast poniżej umieszczam zdjęcia roślin które uważam za orginalny typ Elephantopus scaber.

PSEUDOELEPHANTOPUS SPICATUS - Dog's Tongue, False Elephant's Foot, Iron Weed

This plant is closely related to Elephantopus scaber and tomentosa. Although its flower stalk has different structure, and its leaves has smooth surface and look much different too. Pseudoelephantopus spicatus taste the same, has the same medicinal properties and is traditionally used in the same way as E. scaber and tomentosa. It can be found in tropical parts of America, India, Southern China and South-East Asia.