Zioła z Odległych Krain: San Ip

English version

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

Cryptotaenia japonica to niewielka zielna roślina z rodziny Selerowatych, zwanej również rodziną Baldaszkowatych. Pochodzi z zacienionych miejsc i lasów Północno-wschodnich Chin, Korei i Japonii, i niektórzy twierdzą że również Północnej Ameryki. Jednak inni rozpoznają te amerykańskie rośliny jako inny gatunek nazywany Cryptotaenia canadensis (są różne opinie, takie że oba ,,gatunki'' są identyczne, oraz takie że różnią się one niewiele ale dostatecznie aby rozróżnać je pod osobnymi nazwami, jako gatunki, podgatunki lub odmiany, n.p. Cryptotainia canadensis var. japonica ).
C. japonica jest obecnie najbardziej znana na świecie jako Mitsuba lub Japanese Parsley (Japońska Pietruszka), ponieważ jest ona powszechnym składnikiem kuchni Japońskiej, używana na wiele sposobów jak Pietruszka (pochodząca z Europy). Istnieją zapiski że Mitsuba była uprawiana w Japonii już w siedemnastym wieku, ale wciąż jest ona często zbierana ze stanu dzikiego. Jest ona również ważnym zarówno dzikim jak i uprawnym warzywem w Chinach i Korei. I dzięki łatwemu rozmnażaniu przez nasiona, jej popularność w ostatnim czasie rozeszła się z Azji na wiekszość globu. Nasiona te szybko stały się dostępne w większości sklepów internetowych z rzadkimi nasionami warzyw i ziół na świecie, a w wielu krajach również sadzonki Mitsuby są obecnie sprzedawane przez hodowców roślin jadalnych.
Ale pomimo że Mitsuba stała się dosyć częstym widokiem w ogródkach warzywnych miłośników zieleniny w wielu krajach na całym świecie. Jest ona rzadko kiedy znana ze swoich właściwości leczniczych, poza wyjątkiem Japonii, Chin i Korei. Gdzie, pomimo bycia używaną głównie jako warzywo, jest ona również bardzo popularna i wysoce ceniona jako roślina lecznicza w pełnym tego slowa znaczeniu, i wymieniana pośród ziół leczniczych. (Co w zasadzie również łączy Cryptotaenię z Pietruszką, która chociaż powszechnie znana jest na świecie jako prozdrowotna, rzadko kiedy jest poważnie stosowana jako środek leczniczy. Pomimo że już starożytni Egipcjanie używali ją jako leku na choroby nerek i układu moczowego, jak kamienie nerkowe i zapalenia.)

Cryptotaenia japonica posiada sporo nazw potocznych w języku angielskim, jak Japanese Parsley, Japanese Honewort, Japanese Wild Parsley, Stone Parsley, Japanese Wild Chervil i Mountain Celery. Ale jak już wcześniej wspomniałem, jej najpopularniejszą nazwą używaną obecnie na całym świecie jest Mitsuba, która jest jej Japońską nazwą.
A oto niektóre z jej nazw potocznych z innych krajów : San Ip, San Ye Qin, Ya Er Jin, Ya Er Quin, Yajiaoban (Chiny), Salderi Djepang (Malezja), Padudugnamul (Korea), Japanische Petersilie, Kanadische Rispendold, Kanadische Steinpetersilie, Dreiblat (Niemcy), Persil japonais (Francja), Perejil Japones (Hiszpania), Skrytnica Japonskaja (Rosja), Japaninyrttiputki (Finlandja).

Poza tym że jest ona niekiedy nazywana jako Cryptotaenia canadensis lub Cryptotaenia canadensis subsp. japonica lub Cryptotainia canadensis var. japonica, posiada ona również inny (obecnie nieużywany) synonim - Deringa japonica.
W Chinach rozpoznawane są trzy formy tego gatunku Cryptotaenia japonica f. japonica, Cryptotaenia japonica f. dissecta i Cryptotaenia japonica f. pinnatisecta.
W USA niektóre centra ogrodnicze sprzedają Cryptotaenia japonica var. atropurpurea - kultywar o purpurowych liściach, o którym mówi się że rośnie lepiej w pełnym nasłonecznieniu niż ten o zielonych. Ale jego ozdobna zaleta może nie trwać długo, ponieważ niektórzy piszą że fioletowo-czerwonawe wiosenne zabarwienie zanika w zieleń z upływem sezonu.

UPRAWA I ZBIÓR

Liście Cryptotaenii japonica wyrastają prosto z podstawy korzeniowej, bardziej wzniesione do góry w zacienieniu a bardziej horyzontalnie w silnym nasłonecznieniu. Jej trzy blaszki liściowe mają zazwyczaj ok. 5cm długości, a łodyżki liściowe 10-15cm. Ale łodyga kwiatowa może osiągać około 1m wysokości.
Mitsuba jest krótkowieczną rośliną i w zależności od klimatu i warunków w jakich rośnie może być jednoroczą, dwuletnią lub wieloletnią. Może tworzyć wiele nowych segmentów, rozet liściowych z jednej podstawy korzeniowej, które póżniej rodzą swoje własne korzenie. Po wydaniu kwiatów, odrębna rozeta liściowa z łodygą kwiatową, umiera tuż po tym jak jej nasiona dojrzeją. Pozostałe rozety liściowe z tej kępy korzeniowej będą żyły do czasu kiedy ich cykl życiowy zakończy się również wytworzeniem nasion. Dlatego w dogodnych warunkach jedna kępa Cryptotaenii może żyć przez lata, jeśli jedne z jej rozet nie wydadzą kwiatow zanim wytworzą kolejne boczne rozety. A nowe rośliny Mitsuby można tworzyć przez podział tych kęp na osobne segmenty, rozety z własnymi korzeniami.
Ale rośnie ona również tak dobrze z nasion, że w niektórych klimatach jej siewki mogą z łatwością opanować sporą powierzchnię ogrodu. Stając się nawet inwazyjne w zacienionych terenach z żyzną kompostową glebą, którą kochają. Kwitnienie Cryptotaenii następóje głównie w porze suchej, dlatego w niektórych regionach może ona kwitnąć kiepsko albo nawet wcale. W takim wypadku rośliny te można zmusić do kwitnienia, sadząc je w doniczce i stawiając w słonecznym, suchym miejscu, stopniowo podlewająć ją coraz rzadziej i skąpiej.
Uprawa pojemnikowa Mitsuby jest tak samo prosta jak i ogrodowa, czy to na zewnątrz czy w pomieszczeniach. I jednym z powodów dla których tak bardzo ją lubię, jest fakt że rośnie ona świetnie w warunkach tropikalnych w przeciwieństwie do europejskiej Pietruszki. Próbowałem uprawiać kilka odmian Pietruszki Petroselinum na początku mojego pobytu na Filipinach, z kiepskim efektem. Jej liście żółkły przedwcześnie od nadmiaru słońca i upału, i wszystkie rośliny zgniły po tygodniu silnych opadów pory deszczowej. Tymcasem zaobserwowałem że Japońska Pietruszka może świetnie prosperować nawet w silnym upale, w silnym nasłonecznieniu, jeśli tylko ma dostatek wody (Jej liście będą mniejze i bardziej twarde, łykowate niż te od Mitsuby rosnącej w cieniu, ale i tak są dobre). I również że rośliny C. japonica przetrwały cały sezon deszczowy nawet w miejscach zastoju wody. Wszystkie moje Mitsuby (które nie kwitły) padły dopiero kiedy susze stały się bardzo silne podczas pory suchej. Istnieją różne opinie co do mrozoodporności Mitsuby, niektórzy podają że może ona przetrwać nawet mrozy do -30°C.

Opinia że Cryptotaenia japonica różni się od Cryptotaenia canadensis tym że posiada większe, bardziej rozbudowane kwiatostany z większą ilością kwiatów. Może być według mnie mylnie spowodowana obserwacją faktu że rośliny Cryptotaenii w miejscach o krótszym sezonie wegetacji jak w Kanadzie, będą posiadały mniejszą liczbę liści w jednym segmencie wytważającym kwiatostan, niż te z stosunkowo cieplejszych terenów Japonii i Chin. Na Filipinach widziałem C. japonica z bardzo rozbudowanymi łodygami kwiatowymi o ok. 1m wysokości. Podczas gdy te które wysiały się późno i nie miały czasu aby urosnąć znacznie przed porą suchą, albo pozostały niewielkie z powodu gorszej, bardziej gliniastej niż kompostowej glebie. Wytwożyły krótkie łodyżki kwiatowe z jedynie kilkoma kwiatami. Dlatego powinno być to zweryfikowane przez posadzenie roślin o obu tych pochodzeniach geograficznych obok sieie, dla właściwej obserwacji.

Cryptotaenia japonica jest wciąż zbierana ze stanu dzikiego, z lasów i innych zacienionych terenów, położonych na wysokościach od 200 do 2400m. Ale jest ona coraz częściej uprawiana w przydomowych ogródkach warzywno-ziołowych lub w doniczkach, jak i na plantacjach, łącznie z uprawą hydroponiczną. W Japonii, w celu uzyskania miekszych łodyżek liściowych, Mitsuba jest często uprawiana w technice cieniowania. Hodowana jest albo w ciemnych pomieszczeniach albo przykryta specjalną warstwą piasku. W uprawie komercyjnej gówny zbiór zaczyna się zazwyczaj po dwóch miesiącach, i całe rośliny zbiera się poprzez wyrywanie z korzeniami.
W gospodarstwie domowym liście Mitsuby można zbierać osobno, zostawiają kilka listków na każdej roślinie aby zapewnić jej dobry dalszy wzrost. Jednak dogodnie jest mieć wiele roślin Mitsuby aby zbierać je w całości wyrywając z korzeniami, jeśli chce sie ją przechować na dłużej bez więdnięcia. Można wtedy te wyrwane roślinki trzymać w temperaturze pokojowej, z korzeniami zanurzonymi w wodzie. Z kolei oddzielnie zrywane liście najlepiej trzymać w torebce foliowej w lodówce.
W przeciwieństwie do Pietruszki Petroselinum, nigdy nie widziałem u Cryptotaenii japonica jednego głównego, zgrubiałego, korzenia spichżowego. Zamiast tego wytwarza ona kilka głównych, stosunkowo cienkich (chudsze niż 1cm) korzonków z kępy, która może mieć nawet ponad pięć oddzielnych rozet liściowych, tzw. koron. Pomimo to korzonki Mitsuby są doceniane jako warzywo.

Cryptotaenia jest raczej odporna na szkodniki i choroby, ale lubią ją ślimaki. Miedziane obręcze dla roślin lub miedziane graniczniki są dobrą ochroną, ponieważ slimaki nigdy nie dotkną miedzi. Przeczytałem że również posypywanie wapna dookoła roślin trzyma je z daleka, ale liście które dotkną wapna czernieją.
W warunkach szklarniowych zanotowano na Mitsubie również mączliki i szarą pleśń.

ZASTOSOWANIE KULINARNE

Mitsuba jest najlepiej znana na świecie z bycia jednym z tradycyjnych Japońskich warzyw. Ale poza byciem jedną z najważniejszych zielenin w kuchni Japońskiej, jest ona również powszechnie używana i wysoce ceniona w wielu częściach Chin, Korei i na Tajwanie. Jak wskazuje jej angielska nazwa Japanese Parsley (Japońska Pietruszka), jej liście posiadają podobny aromat do liści Pietruszki, ale również przypominają liście Selera, i powiedziałbym nawet że zawierają nutkę Lubczyku (wszystkie te rośliny należą do tej samej rodziny roślin).
Liście i łodyżki Cryptotaenii są używane przeważnie na świeżo, posiekane, rozdrobnione lub w całości kładzione na kanapki, sałatki, zupy itp.. Ale tak samo jak liście Pietruszki mogą być one również ususzone, pokruszone i posypywane na potrawy tak jak inne suszone zioła, chociaż są wtedy mniej aromatyczne niż świeże. A aromat to to za co Mitsuba jest tak ceniona w Japońskiej, Chińskiej i Koreańskiej kuchni.
Japończycy twierdzą że aromat Mitsuby stymuluje apetyt. Posypują oni jej liśćmi z łodyżkami zupy miso, gotowane na parze jajka po japońsku, i inne potrawy od czasów antycznych. Jest ona często uznawana bardziej za zioło-zieleninę niż za warzywo, ponieważ stosuje się ją raczej w niedużych ilościach, jako posypka dla smaku. Ale niektórzy ludzie jadają ją świeżą lub blanszowaną jako warzywo na przystawkę, lub gotują w zupach, gulaszach lub zasmaszkach. Gotując ją należy ją dodawać pod koniec gotowania, ponieważ dłuższe gotowanie niszczy jej cały aromat i smak. Całe liście są również obsmażane w panierce lub dodawane do innych smażonych potraw takich jak sajgonki. Łodyżki liściowe i młode łodyżki kwiatowe mogą być również kandyzowane w cukrze. W Japonii łodyżki Mitsuby są często bardziej cenione niż same blaszki liściowe. I często można tam znaleźć w warzywniakach pęczki liści Cryptotaenii z nienaturaknie długimi łodyżkami (30cm), są one efektem specjalnej techniki uprawy, i nazywa się je Itomitsuba.
Kirimitsuba i Nemitsuba to rodzaje Mitsuby hodowane na zachodzie Japonii w zaciemnianych warunkach. Pierwszy rodzaj uprawia się w ciemnych pomieszczeniach i jada bez korzeni, w drugim przypadku rośliny rosną pod warstwą piasku, i ich łodyżki jada się razem z korzeniami.
Korzenie Cryptotaenii są jedzone głównie gotowane lub smażone, ale można też spożywać je na surowo. Jej nasiona są używane jako przyprawa do ciastek, sucharów, ciast i pieczywa a także do różnych potraw. Siewki Mitsuby są używane jako kiełki, dodawane do zup, kanapek, sałatek i innych potraw.

Osoby mające alergię na Pietruszkę, Selery, Lubczyk, Pasternak, Arcydzięgiel lub inne rośliny z rodziny Selerowatych powinny być bardzo ostrożne próbując Mitsubę, a w ciężkich przypadkach nawet jej unikać. Istnieją doniesienia o dermatozach spowodowanych częstym contaktem z tą rośliną i toksycznym efekcie spożywania jej w olbrzymich ilościach.
Cryptotaenia canadensis uznawana przez wiele osób za odrębny gatunek od Cryptotaenia japonica ma ponoć niemal identyczny smak.

ZASTOSOWANIE LECZNICZE

Cryptotaenia japonica posiada długą tradycję stosowania leczniczego w Chinach, Japonii, Korei i Tajwanie. Jej składniki chemiczne i działania farmakologiczne badane były w tych krajach już od kilku dekad, z wyraźnym wzrostem liczby tych badań w ostatniej dekadzie. Jednak dane te są wciąż ograniczone, i poza tym regionem roślina ta jest bardzo rzadko znana jako zioło lecznicze, pomimo jej rosnącej popularości na świecie jako warzywo.

W Tradycyjnej Chińskiej Medycynie i Japońskiej Kampo, cała roślina Mitsuby, w szczególności
części nadziemne, są stosowane jako tonik w celu wzmocnienia ciała i usunięcia toksyn, eliminacji stanów zapalnych, ,,przyśpieszenia '' krwi, rozproszenia opuchlizn i wyksztuszenia flegmy.
Spożywa się ją w celu leczenia : osłabienia, nagromadzonej qi, problemów układu moczowego, strangurji, przeziębień, kaszlu, zapalenia płuc, goraczki, biegunki, stanów zapalnych m.in. zapalenia opon mózgowych i reumatyzmu, krwotoków, bolesnej menstruacji, bólów zębów (wywołanych wrażliwością na temperatury), półpaśca (herpes zoster), swędzenia skóry i urazów. Używa się jej również jako kobiecego afrodyzjaku.

Badania naukowe potwierdziły działanie przeciwutleniające, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne liści i łodyżek Cryptotaenii japonica. W medycynie ludowej są one wysoce cenione jako środek moczopedny, obniżający ciśnienie krwi, poziom cholesterolu i środek przeciw otyłości.
Wodne ekstrakty z nasion Mitsuby wykazały in vitro silne działanie chelatacyjne związki żelaza i usówanie wolnych rodników DPPH, a olejek eteryczny z nasion silne działanie hipolipidemiczne.

Cryptotaenia japonica jest jednym ze składników formuły Tradycyjnej Chińskiej Medycyne na miejscowe leczenie raka piersi. K7G i tilianin wyekstraktowane z C. japonica wykazały dobre, zależne od dawki, ograniczenie produkcji melaniny, bez efektu cytotoksyczności, w komórkach rakowych linii B16 melanoma murine.

Nadziemne części Mitsuby zawierają witaminy A, B1, B2, B9 i C, karotenoidy, duże ilości żelaza, ok. 2% protein, ponad 4% weglowodanów, i ok. 0.23% tłuszczów. Jest ona dobrym źródłem flawonoidów (luteolina, apigenina i kwas p-kumarynowy są jej głównymi związkami). Zawiera również : cryptotaenen, kiganen, kiganol, petroselic acid, vanillic acid, chlorogenic acid, pentadecanoic acid, isomesityl oxide, mesityl oxide, methyl isobutyl ketone, genistein, tilianin, phytol i beta-sitosterol.
Olejek eteryczny Mitsuby składa się w większości z kilku typów seskwiterpenów m.in. cuparene, alpha- i beta-selineine, germacrene D, trans-farnesene, beta-elemene i eremophilene, zawiera również monoterpeny takie jak beta-myrcene, beta-pinene, a-pinene, camphene, p-pinene, sabinene, myrcene i limonene.

Nasiona zawierają ok. 22% oleju, olbrzymie ilości rozpuszczalnego błonnika, obfite ilości rozpuszczalnego arabinogalaktanu, polifenole, flawonoidy i terpeny (germacrene, selinene, farnesene, elemene).

Zioła z Odległych Krain

niedziela, 12 kwietnia 2020

Cryptotaenia japonica - Mitsuba, Japońska Pietruszka