Zioła z Odległych Krain: Gonostegia hirta / Pouzolzia hirta

English version

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

Gonostegia hirta, prawie równie często znana jako Pouzolzia hirta, jest wieloletnią krzewinką, której cienkie łodyżki pomimo że sztywne i wzniesione do góry za młodu, zachowują się jak u pnączy, wspinając lub płożąc kiedy urosną dłuższe. Roślina ta rośnie głównie w górzystych terenach, tropikalnych i subtropikalnych rejonów Południowo-wschodniej Azji, od Himalajów, przez Chiny, Wietnam, Malezję, Indonezję, Filipiny, po Japonię i północ Australii.

Jest ona wysoce poważana jako warzywo liściaste jak i korzeniowe przez wiele rdzennych społeczności, z których niektóre wykorzystują również tą roślinę i jej bulwiaste korzenie w ziołolecznictwie. Ale nawet w krajach swojego pochodzenia Gonostegia hirta jest przeważnie nieznana, i zazwyczaj zbierana jedynie ze stanu dzikiego przez mieszkańców wiosek na ich własny użytek. Nie występowała ona również nigdy jako środek zielarski w głównym nurcie ziołolecznictwa żadnego kraju. I chociaż posiada ona swoje skromne miejsce w Tradycyjnej Chińskiej Medycynie, wydaje się ona posiadać jedynie lokalną sławę jako zioło w Chinach, tak samo jak i tradycyjne zielone kluseczki, zawdzięczające swój kolor zawartości G. hirta. Cała roślina jest również używana jako pasza dla zwierząt hodowlanych.
Uważam że to wielka strata że tak łatwe w uprawie i zbiorze, smaczne i zdrowe warzywo, jest powszechnie nieznane i nieuprawiane. A jednym ze śladów świadczących o jej całkowitym braku występowania w zachodnim świecie rolnictwa, zielarstwa, botaniki lub zwyczajnego ogrodnictwa, jest brak jej potocznej anglojęzycznej nazwy. Kilku tłumaczy trudziło się jedynie z przetłumaczeniem jej nazwy tłumacząc chińskie książki, a efekt jest karkołomny - Polished Glutinous Rice (Polerowany Glutynowaty Ryż), Glutinous Rice Vine (Glutynowate Ryżowe Pnącze), Glutinousmass (Glutynowatamasa). Osobiście sugerowałbym na jej międzynarodową anglojęzyczną nazwę potoczną - Creeping Nettle (Płożąca Pokrzywa), jako odniesienie do jej pokrewieństwa do Pokrzyw (Nettle), wielu zastosowań jakie je łączy i takiego samego smaku. Ale bardzo lubię też brzmienie japońskiej nazwy Tsurumao, która oddaje charakter jej egzotycznego pochodzenia.
A oto potoczne nazwy Gonostegii hirta w innych językach : Nuo Mi Tuan, Nuomiteng, Man Qu Ma (Chiny), Tsurumao, Turu-mao (Japonia), Ashok, Chiplay, Memynsleh, Kanchvalya, Thezouts, Oyik, Oik, Oyic, Tukri, Chifaljari, Atenyaa (Indie) Chirchira, Bala Pata (Bengalski), Kurand (Punjabi), Sial Kotahi (Assamese), Sumlouthe (Bodo), Aaichuli, Chiple Ghaans, Chiple Lahari (Nepal), Chol, Gogo (Papua Nowa Gwinea), Thuoc doi long, Bo mam long, Bo mam la doi, Un Tho (Wietnam), Taux Eeppid, Taux Ngia, Taux Ngia Poeh (Mjanma), Kulahian (Mindanao, Filipiny).
Gonostegia hirta i Pouzolzia hirta są prawie równie popularnymi nazwami tej rośliny w obecnym używnictwie, ale niekiedy Memorialis hirta jest wciąż współcześnie używana w Chinach. Jej pozostałe botaniczne synonimy, takie jak Pouzolzia quiqenervis, Urtica hirta i Driessenia sinensis, nie są dziś używane.

A tutaj jest video jakie nakręciłem o Gonostegii hirta - https://www.youtube.com/watch?v=gZOXFGWLMlU

UPRAWA I ZBIÓR

Gonostegia hirta jest wieloletnią ale krótkowieczną tropikalną rośliną, która w niektórych subtropikalnych regionach o mroźnych zimach występuje jako roślina jednoroczna. Jest to nisko rosnąca roślina okrywowa, której młode pędy zazwyczaj wybijają do góry. Ale w miarę jak stają się starsze i dłuższe, zaczynają się piać lub płożyć, osiągając długość ponad dwóch metrów. Dlatego jest to dobre warzywo do uprawy w wiszących donicach.
Roślina ta należy do rodziny pokrzywowatych, i tak samo jak jej kuzynka Pokrzywa Zwyczajna posiada ona mikro włoski, nie parzą one jednak tak jak te u Pokrzywy. Jedynie jej stare liście posiadają parzące włoski, które potrafią jedynie wywołać łagodne mrowienie na delikatnych wargach, ale rzadko kiedy można je poczuć na skórze, języku czy w ustach. Liście Gonostegii hirta mogą mieć od 2 do 10 cm długości i kształt nieco owalny lub bardziej lancetowaty. Rośliny te mogą być jednopienne lub dwupienne.
Występują one głównie w rejonach górzystych, porastając tereny trawiaste, obrzeża lasów, zarośla i brzegi koryt rzecznych. Większość botaników pisze że rośnie ona na wysokościach do 1600m.n.p.m., ale osobiście znalazłem ją wspaniale, bujnie rosnącą na 2260m wysokim szczycie Mount Santo Tomas (blisko Baguio, na północy Filipin), a w Chinach znaleziono ja nawet na wysokości 2700m. Najlepiej rośnie ona w wilgotnych warunkach, w kompostowej glebie, w półcieniu. Ale można ją znaleźć również w suchszych miejscach, na słabych glebach i w bardzo nasłonecznionych miejscach, i te trudne warunki zazwyczaj stymulują lepszy wzrost jej bulwiastych części korzeniowych. Roślina ta może być rozmnażana przez nasiona, sadzonki lub techniką odkładów, co jest bardzo łatwe, ponieważ Gonostegia szybko wypuszcza korzenie na węzłach, często nawet nie dotykając ziemi.
W celu spożycia Gonostegii hirta jako świeże warzywo najlepiej jest zbierać jedynie czubki pędów. Jest to bardzo łatwe ponieważ zazwyczaj wystają one do góry i w przeciwieństwie do starych twardych pędów, bardzo łatwo się je urywa. Poza tym są one miękkie, soczyste, i przeważnie nieskazitelnie czyste, można więc je jeść od razu bez potrzeby mycia. Stare liście są dobre do gotowania lub ususzenia, w celu wykorzystania w formie sproszkowanej lub naparów. Ale chcąc zebrać całe stare pędy zamiast zrywania pojedyńczych liści, można potrzebować użycia jakiegoś ostrego narzędzia.
Bulwiasta część korzenia Pouzolzii hirta jest zazwyczaj nie większa niż palec. Może ona być wykopana z roślin które mają około rok lub starszych. Najlepszym okresem jej zbiorów jest czas spowolnienia wzrostu tej rośliny, na początku zimy lub sezonu suchego.

ZASTOSOWANIE KULINARNE

Liście i całe czubki pędów Gonostegii hirta są spożywane na surowo lub gotowane. Świeże, młode liście i łodyżki są miękkie, lekko chrupiące, posiadają śluzowaty sok i łagodny, bardzo przyjemny smak, co sprawia że bardzo dobrze łączą się one z dosłownie każdą potrawą. Stare liście mogą być nieco twarde i posiadają mikro włoski, które mogą spowodować niegroźne, delikatne mrowienie dotknięte delikatnymi wargami, ale zazwyczaj są niewyczuwalne w ustach i na języku. Nie są one tak dobre do użycia w sałatkach lub kanapkach jak miękkie, młode liście, ale nadal nadają się one dobrze do gotowania, na przykład w zupach. W Indiach w rejonach Himalajów, młode liście i pędy G. hirta podawane są małym dzieciom i karmiącym matkom, w celu poprawienia apetytu i laktacji, oraz osobom starszym jako dobre źródło energii. Są one bardzo pożywne, bogate w witaminy i minerały, i wysoce kaloryczne w porównaniu do innych liściastych warzyw.
Bulwiaste korzenie tej rośliny jedzone są na surowo, gotowane lub prażone. Są one także suszone i sproszkowane mieszane z mąkami pszeniczną i kukurydziana, do wypieku tradycyjnych chapatti w Uttaranchal w Indiach.
W niektórych regionach Chin pędy i liście Gonostegii hirta używane są w formie pasty lub proszku do robienia tradycyjnych zielonych kluseczek.

'' Bez tej rośliny, to jak bez soli w jedzeniu, ha ha...'' - to cytat z e-maila od mojego czytelnika z Adi Tribe z Arunachal Pradesh w Indiach.

ZASTOSOWANIE KOSMETYCZNE

W Assamie i zachodnim rejonie Himalajów w Indiach, bulwiaste korzenie Gonostegii hirta są miażdżone na pastę i używane do mycia włosów, jako szampon i tonik, który usuwa łupież i zapobiega wypadaniu włosów. Liście tej rośliny są czasem używane w ten sam sposób. A kobiety spożywają liście Gonostegii aby mieć piękną cerę.
Na wyspie Mindanao na Filipinach, zmiażdżone młode pędy z liśćmi używane są do nacierania głowy w celu stymuacji wzrostu włosów.

ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

Gonostegia hirta jest ziołem o którym nikt nigdy nie słyszał na zachodzie, ale również nieznanym w głównym nurcie ziołolecznictwa w krajach Południowo-Wschodniej Azji w których rośnie. Jej zastosowania medyczne są jedynie skąpo zanotowane w Chinach przez osoby studiujące i praktykujące Tradycyjna Chińską Medycynę, i przez etnobotaników badających tradycyjne lecznictwo rdzennych plemion w Nepalu, Pendżabie, Himalajskich regionach Indii i Assamie. A badania fitofarmakologiczne nad tą rośliną są jeszcze rzadsze.

W Tradycyjnej Chińskiej Medycynie Gonostegia hirta nazywana jest Nuo Mi Tuan, i opisywana jako zioło ochładzające, oczyszczające organizm, przeciwgorączkowe, moczopędne, ożywiające śledzionę, redukujące opuchlizny, poprawiającym krążenie i zatrzymującym krwawienie.
Używane jest świeże lub ususzone na słońcu. Wywary są sporządzane z całej rośliny z korzeniami (10-30g suszu lub podwójna dawka świeżego zioła), i używane są w leczeniu infekcji ropnych, czyraków, karbunkułów, ropieni (ropienie gruczołu mlekowego), ostrego zapalenia sutka, kaszlu krwią, krwawych wymiotów (hematemesis), krwotoków spowodowanych urazami, dezynterii, niestrawności, zahamowania wzrostu u dzieci i noworodków z powodu niedożywienia, bólów brzucha wywołanych skurczami u kobiet (algomenorrhea), upławów, obrzęków, problemach z oddawaniem moczu, skrofulozy, stłuczeń, zwichnięć i złamań kości.
Używa się jej również w połączeniu z innymi ziołami w wielu recepturach Tradycyjnej Chinskiej Medycyny, np. na oczyszczenie krwi, obniżenie temperatury, na chroniczne zapalenie wyrostka robaczkowego lub poprawiające pracę układu trawiennego po chemioterapii.

W Indiach w regionach Himalajów, miękkie liście Gonostegii hirta podawane są karmiącym matkom w celu poprawy laktacji i małym dzieciom na poprawę apetytu, oraz dla osób starszych w celu dodania energii. Korzenie jedzone są w celu ulgi przy zatwardzeniu oraz w celu odrobaczenia, zmiażdżone przykładane są one na miejsca złamań kości. Sok z korzeni spożywany jest na zatwardzenie i w przypadkach pieczenia przy oddawaniu moczu.
W Pendżabie liście, lub przy ich braku korzenie tej rośliny, miażdżone są na pastę, którą nakłada się na miejsca ropieni i bandażuje, w celu oczyszczenia z nich.
W Assamie, pasta z liści lub korzeni używana jest na złamania kości, rany i posiniaczenia. Liście i pędy podawane są na wzmożenie laktacji. Liście jedzone są przy silnym kaszlu i zapaleniu gardła, zmiażdżone przykłada się je na owrzodzenia, grzybice woszczynową i inne choroby skóry. Napary z całej rośliny podawane są dzieciom cierpiącym na atrofię i niestrawność. Ekstrakt z liści używany jest w leczeniu raka [1].
W Nepalu, złamania kości leczone są za pomocą Ampelocissus rugosa i Gonostegia hirta, pasta z całych roślin w równych ilościach z A. rugosa i G. hirta, nakładana jest jako plaster i miejsce nastawiane jest i usztywniane jest za pomocą drewna. Pasta z G. hirta jest również używana w połączeniu z Viscum album na złamania i zwichnięcia. Pasta lub sok z całej rosliny Gonostegii jest podawany kobietom w celu ułatwienia porodu. Sok z korzenia, ok. 6 łyżek stołowych co 4 godziny, podawany jest w celu wyleczenia duru brzusznego. Pasta z korzenia nakładana jest w celu przyniesienia ulgi na opuchnięte mięśnie.

Cała roślina Gonostegii hirta zawiera : gumy i śluzy, związki fenolowe, taniny, flobotaniny, cukry redukujące, węglowodany, alkaloidy, flawonoidy (isorhamnetin, kamferol, kwercetynę i ich pochodne), glikozydy, saponiny, terpenoidy (friedelin, epifriedelanol, β-amyrin, α-amyrin, lupeol, kwasy oleanolowy i ursolowy ursolic acid ) i sterole (β-sitosterol, stigmasterol). Jak również α-tocopherol (rodzaj witaminy E - 43.2 mg/100 g), witaminę C (22.6 mg/100 g) i witaminę A (22.1 mg/100 g).
Jej liście są bogate w żelazo (21.99ppm - parts per million), cynk (9,571ppm), molibden (5.400ppm), magnez (3.266ppm), mangan (3.00ppm) i miedź (0.487ppm). Całkowita wartość energetyczna liści Gonostegii hirta to 258.69 kcal/100g, co sprawia że jest to wysoce kaloryczne liściaste warzywo odpowiednie dla leczenia otyłości. Zawierają one węglowodany (48.35%), błonniki (17.6%), proteiny (14.3%) i lipidy (0.98%).
Bulwiaste korzenie Gonostegii hirta są bogate w składniki odżywcze takie jak proteiny, węglowodany i błonniki. Zawierają również β-karoten, witaminę C, związki fenolowe, taniny i są bogate w minerały : sód, potas, wapń, siarkę, fosfor, żelazo, mangan, miedź i cynk.