Zioła z Odległych Krain: grudnia 2014

English version

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

Gleditsia to rodzaj drzew z rodziny bobowatych, bardzo charakterystycznych ze względu na duże rozgałęzione ciernie, wyrastające wprost z pnia lub pędów, chociaż istnieją również bezkolcowe kultywary (Gleditsia triacanthos var. inermis). Glediczje stanowią naturalny element flory wielu rejonów południowej i zachodniej Azji, obu Ameryk i Afryki.
Dwa najbardziej popularne gatunki Glediczji na świecie to północno-amerykańska Gleditsia triacanthos L. i azjatycka Gleditsia sinensis Lam.. Oba te gatunki są tak blisko spokrewnione i tak podobne że trudno jest je rozróżnić, poza strąkami które są grubsze u G. sinensis. Oba gatunki również łatwo zapylają się nawzajem tworząc hybrydy, nie tylko pomiedzy sobą ale także z innymi blisko spokrewnionymi gatunkami, takimi jak : Gleditsia japonica Miq., Gleditsia koraiensis Nakai., Gleditsia macarantha Desf., Gleditsia horrida Willd. i Gleditsia officinalis Hemsl..
Wszystkie te Glediczje posiadają jadalne nasiona (fasole) i strąki o jadalnym, bardzo słodkim miąższu, który przyniósł im nazwę Honey Locust - Miodowy Szarańczyn, a ich strąki i ciernie stosowane są w tradycyjnej medycynie.
Gleditsia triacanthos była używana tradycyjnie w medycznie kilku Indiańskich plemion, jednak wydaje się mieć mniejsze znaczenie w Amerykańskim zielarstwie niż G. sinensis w Chinach ( jej ciernie są jednym z 50 fundamentalnych ziół systemu Tradycyjnej Chińskiej Medycyny ). Również Japonia, Korea i Wietnam zdają się posiadać długą tradycję wykorzystywania medycznego Glediczji.
Gleditsia jest nierzadko sadzona jako drzewo ozdobne, zarówno w Europie jak i krajach pochodzenia, jednak w niektórych rejonach USA i Australii uważana jest za roślinę inwazyjną, drzewo chwast. Liście Glediczji przebarwiają się na piękny złocisto-żółty kolor przed opadnięciem jesienią, ale istnieją również kultywary o żółtych (Gleditsia triacanthos 'Sunburst') i czerwono-brązowych liściach ( Gleditsia triacanthos 'Ruby Lace' ), od pojawienia się aż do opadnięcia.

UPRAWA

Gleditsia jest szybko rosnącym drzewem dorastającym do 30m wysokości. W naturalnym środowisku rośnie zazwyczaj na wilgotnych, żyznych glebach w pobliżu strumieni lub jezior, jednak dobrze toleruje piaszczyste lub ilaste, suche i nieurodzajne podłoże o pH pomiędzy 6,0 i 8,0. Drzewa te wytrzymują mrozy nawet do -30'C, dobrze znoszą zasolenie gleby i sadzone są często jako osłona przed silnymi wiatrami oraz w celach zapobiegania erozji gleby. Przy regularnym przycinaniu można otrzymać z Glediczji cierniste zarośla, absolutnie nie do przebicia. Drzewa te tolerują przesadzanie, susze, wysokie upały i palące słońce, nie tolerują z kolei zacienienia. Późną wiosną męskie i żeńskie kwiaty pojawiają się zazwyczaj na osobnych egzemplarzach, niektóre jednak wytwarzają kwiaty obu płci, będące zapylane przez insekty. Jesienią jadalne strąki są w pełni rozwinięte. Brązowe strąki są dobre do użycia medycznego oraz w celu pozyskania nasion, jeśli jednak pragniecie cieszyć się ze słodyczy ich miąższu musicie zbierać je kiedy są wciąż zielone. Brązowe, suche straki zazwyczaj utrzymują się wisząc na drzewach aż do wiosny. Istnieje kilka podobnie wyglądających gatunków drzew o trujących strąkach, należy więc solidnie upewnić się co do ich autentyczności przed jakimkolwiek spożyciem. Strąki te są często wykorzystywane jako pasza dla zwierzat. Stare strąki mogą być używane jako bogaty w azot nawóz. Kolce Gleditsii mogą być zbierane przez cały rok, ale najlepszy okres tak samo jak w przypadku kory jest między późną jesienią i wczesną wiosną. Jedynie wciąż rosnące, młode, czerwonawo-brązowe lub jeszcze zielone ciernie nadają się do zbioru. Stare, martwe, szarego koloru kolce są bez użyteczne. Ostrożność jest wysoce wskazana wokół tej rośliny, ponieważ gałęzie swoimi dużymi cierniami potrafią spowodować poważne rany. Należy patrzeć również pod nogi, jako że nadepnięcie na leżącą na ziemi martwą gałąź, może się skończyć skaleczeniem przez jej kolce, potrafiące przebić podeszwę buta.

ZASTOSOWANIE W KOSMETYCE

W pełni dojrzałe, wysuszone strąki, zwane niekiedy Soap Pods (Mydlane Strąki) dzięki zawartości saponin, są gotowane a otrzymany płyn używany jest jako detergent w wielu odrębnych kulturach. W Chinach są one sproszkowywane i używane w tej postaci zamiast mydła, użycie to było powszechne przez co najmniej 2000 lat aż do 1970 roku, kiedy to chemiczny detergent Tides przybył z zagranicy. Wietnamska dzika Glediczja, nazywana Bo ket lun Boket ( Gleditsia australis F. B. Forbes & Hemsley, Gleditsia fera (Lour.) Merr.), używana jest tradycyjnie jako szampon. Strąki są lekko przyprażane, kruszone lub mielone i gotowane, otrzymany odwar ( czasem z dodatkiem skórki grapefruita lub limonki, olejku eterycznego lub innego naturalnego perfumu ) jest używany bezpośrednio do mycia włosów. Pomaga on pozbyć się łupieżu, grzybicy głowy, rewitalizuje gruczoły łojowe, zapobiega wypadaniu włosów, stymuluje ich wzrost, nadając im jedwabiście gładki wygląd. Strąki te są również głównym składnikiem w niektórych komercyjnie produkowanych szamponach, wyraźnie przeznaczonych do czarnych włosów, takich jak My Hao, Dau Goi Bo Ket FRESH i SunSilk Black Silky.

ZASTOSOWANIE KULINARNE

Dojrzałe ale wciąż zielone strąki Glediczji mają bardzo słodki ( z delikatnie gorzkim posmakiem ) miąższ, który może być dodawany do wszelakich deserów lub fermentowany na alkohol. Podobno niektóre osoby doświadczają po jego spożyciu irytacji w gardle, co może być spowodowane zawartymi w nim saponinami. Indianie Cherokee używali sproszkowanych strąków jako słodzika. Bogate w proteiny nasiona mogą być gotowane jak fasola lub jedzone świeże, szczególnie kiedy są wciąż zielone i miękkie. W pełni dojrzałe nasiona mogą być prażone i używane jako substytut kawy, albo mielone na bezglutenową mąkę. Młode strąki mogą być gotowane w całości i spożywane jak fasolka szparagowa.
Młode pędy Glediczji wymienione zostały jako jadalne w Jiuhuang Bencao (Chiu Huang Pen Tsao) - ,, Zielnik Pomocnik Głodu ''. Napisanym w 1406 przez księcia Zhu Xiao/Su z dynastji Ming, jako poradnik przetrwania w czasach głodu.
Pomimo że nie znalazłem informacji na temat użycia cierni Gleditsii triacanthos takiego jak tych z Gleditsii sinensis. Podobieństwo obu skłoniło mnie do spróbowania kolców europejskiego potomstwa prawdopodobnie amerykańskiej G. triacanthos. Napar sporządzony z łyżki rozdrobnionych cierni (młodych czerwonawo-brązowych), zrobił na mnie wrażenie smacznego, orzeźwiającego napoju będącego dobrym substytutem dla czarnej herbaty. Wszystkie części Glediczji mogą być niezdrowe jeśli są spożywane w nadmiarze, odradza się również ich konsumpcję kobietom w ciąży.

ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

Gleditsia przez wieki używana była w celach medycznych, w wielu odrębnych kulturach. Obecnie istnieje spora, rosnąca liczba badań medycznych na temat właściwości tego zioła. Jakkolwiek podobne w wyglądzie, Glediczje z różnych rejonów różnią się jako chemotypy, dlatego pochodzenie surowca z tych drzew powinno być uważane jako istotne. Niemniej jednak, zarówno tradycyjne zastosowanie oraz wyniki współczesnych badań nad właściwościami Glediczji z różnych krajów, pokazują silne podobieństwa we wpływie na ludzkie zdrowie.
Wszystkie części G. triacanthos zawierają alkaloid triacanthine, który działa hipotensyjnie i przeciwskurczowo na mięśnie gładkie płuc i jelita, wzmaga proces spalania tłuszczu, jednak jest toksyczny w nadmiarze ( LD50 35mg/kg, młode liście posiadają największą koncentrację triacanthiny w całej roślinie, nie przekraczającą 1%). Foster i Duke uważają poziom bezpieczeństwa preparatów z G. trójcierniowej za równy poziomowi bezpieczeństwa spożywania kawy. Również G. sinensis posiada wiele specyficznych alkaloidów i triterpenowych saponin, wyizolowanych z jej części, z których każda powinna być używana z ostrożnością.
W pełni dojżałe, wysuszone strąki G. triacanthos używane są w formie naparów na niestrawność, wrzody żołądka i dwunastnicy (poza otwatrym stadium), odrę, krztusiec, przeziębienia i zaflegmienie. Diałają one antyseptycznie, przeciwbólowo, przeciwrobaczo i rozszerzają źrenice. Indianie Cherokee używali strąków do leczenia czerwonki, odry i niestrawności. Indianie Creek uważali te strąki ża dobre antidotum na dolegliwości dziecięce. Ekstrakty alkoholowe mają potwierdzone działanie antynowotworowe. Surowiec ten zawiera saponiny, alkaloidy, flawonoidy, glikozydy i taniny.

W systemie Tradycyjnej Chińskiej Medycyny, straki G. sinensis ( Zao Jiao, Fructus Gleditsiae Sinensis lub Gleditsia Abnormalis Fructus) w formie sproszkowanej lub w pigułkach, używane są przy zaparciach (wywołują ruchy jelit), kaszlu, stanach zapalnych płuc, astmie, bólach głowy, epilepsji, w celu usunięcia flegmy, pozbycia się opuchlizny, złagodzenia nosowych objawów kataru siennego i ,,pobudzenia ducha''. Pasta z gotowanych strąków i octu stosowana jest na nieotwarte, opuchnięte wrzody. Extrakty mają potwierdzoną efektywność przeciw nowotworową oraz potenciał w terapii białaczki. Przedawkowanie grozi wymiotami i biegunką.
Kora z pędów Glediczji triacanthos była używana przez Indian Delaware, w formie naparów na przeziębienia, w celu oczyszczenia krwi oraz jako ogólny tonik. Indianie Fox używali jej na przeziębienia, gorączkę, odrę i ospę. Meskwaki podawali ją osobom chorym w celu przywrócenia sił, oraz uzywali ich na gorączkę. Napary były stosowane również w celu napotnym, złagodzenia stanu zapalnego płuc oraz na niestrawność (min. tą zwiazaną z przegrzaniem organizmu).
Niestety nie znalazłem żadnej informacji o użyciu cierni amerykańskiej Glediczji, poza jednym - Indianie Creek używali odwarów z łodyg z cierniami przeciw odrze i ospie, używali oni ich również do kapieli na ospę. Z kolei Chińczycy wysoce cenią kolce swoich Glediczji, nazywane Zao Jiao Ci (Spina Gleditsiae Sinensis). Jako jedno z 50 fundamentalnych ziół Tradycyjnej Chińskiej Medycyny, używane są na opuchlizny, obrzęki, stany zapalne, wykwity i grzybice skóry, czyraki, łuszczycę, świerzb, spuchnięte i obolałe piersi, nieotwarte wrzody, w celu usunięcia flegmy i pozbycia przeziębienia. Działają one przeciwalergicznie, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, przeciwrobacznie, przeciwskurczowo na tchawicę i oskrzela, pomagaja pozbyć się gazów i oczyszcają z toksyn. Zarówno wodne jak i alkoholowe ekstrakty posiadają sprawdzone w badaniach laboratoryjnych działanie przeciwnowotworowe, skuteczne m.in. w walce z rakiem piersi i macicy. Kwasy organicne wyodrebnione z Glediczji Chińskiej wykazały silne działanie przeciw wirusowi HIV.

Używanie jakiejkolwiek części Glediczji jest niewskazane dla kobiet w ciąży, osób z otwartymi wrzodami, niedoborem energii qi lub yin, oraz krwiopluciu.