Zioła z Odległych Krain: Jadalna Chryzantema

niedziela, 23 lutego 2014

Chrysanthemum coronarium, Chop Suey - Złocień wieńcowy, Chryzantema Jadalna

English version

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

Chryzantemy, zwane w Polsce również Złocieniami należą do najbardziej popularnych kwiatów ozdobnych w Europie i reszcie globu. Jednak poza Azją należą do najmniej znanych ziół i warzyw. Istnieje kilka gatunków, których kwiaty mają znaczącą rolę w Tradycyjnej Chińskiej Medycynie oraz innych dawnych tradycjach medycznych regionu ( najpopularniejsze są Ch. morifolium (ju hua) i Ch. indicum). Są również trzy będące wartościowymi warzywami. Chrysanthemum carinatum, syn. Ch. tricolor, jest unikalnym gatunkiem pochodzącym z północnej Afryki, z kolei dwa pozostałe zdają się być bardzo blisko spokrewnione.
Jednym z nich jest zapomniana europejska Chryzantema segetum (Złocień polny) a drugim azjatycka Chryzantema coronarium (Złocień wieńcowy), będąca prawdopodobnie potomkiem śródziemnomorskiego gatunku. Ten pierwszy gatunek jest obecnie spożywany prawdopodobnie jedynie na Krecie - gdzie nosi nazwę Mantilida (choć dokładniej to raczej hybryda obu, najczesciej nosząca nazwę łacińską Ch. coronarium). Drugi z kolei cieszy się ogromną popularnością w całej południowo-wschodniej Azji, gdzie poza użyciem kulinarnym ma również zastosowanie medyczne. Roślina ta posiada wiele azjatyckich nazw. Do najpopularniejszych należą : Tangho i Ai Cai używane w Chinach, Shungiku i Kikuna w Japonii i Tan O w Wietnamie. Osobiście uważam że to jednoroczne warzywo jest na tyle smaczne i łatwe w uprawie, że zasługuje na to aby zarówno w Europie jak i całej umiarkowanej strefie klimatycznej, być równie popularne jak sałata czy pietruszka.
Długie miesiące po napisaniu tego artykułu znalazłem gdzieś informację że jakieś mądrale zadecydowały o tym aby teraz oficjalnie nazywać tą roślinę mianem Glebionis coronaria, jednak ja wolę starą nazwę. Bowiem to Chrysanthemum coronarium a nie Glebionis coronaria ani żadne inne jej botaniczne synonimy (których jest sporo), znajduja się najczęściej w starej literaturze będącej najlepszym źródłem wiedzy o tradycyjnych zastosowaniach leczniczych tej rośliny

      UPRAWA

Chrysanthemum coronarium jest rośliną łatwą w uprawie ogrodowej w Polskich warunkach klimatycznych. Jest to roślina jednoroczna dorastająca do metra wysokości i przy regularnym uszczykiwaniu czubków pędów nabiera bardzo krzewiastych kształtów. Nasiona potrafią kiełkować już w temperaturze ok. 8'C, a wzrost kontynuowany jest nawet przy temperaturach pomiędzy 0'C a 5'C. Roślina ta znosi nawet lekkie przymrozki. Najlepsze plony z tego warzywa, otrzymać można sadząc ją w dobrą kompostowa lub torfowa ziemię o odczynie neutralnym lub lekko kwaśnym, ok. 20'C, przy utrzymanej wysokiej wilgotności i częściowym zacienieniu. W wysokich temperaturach, suchych warunkach i silnym nasłonecznieniu, Chryzantema ta szybko zaczyna zawiązywać pąki kwiatowe a jej liście staja się gorzkie.
   Przy zbiorze samych górnych częsci pędów, niepozwalając tym samym roślinie na wytworzenie kwiatów, można mieć pożytek z tych samych roślin od ostatnich do pierwszych mrozów. Przypuszczam że w warunkach szklarniowych można ją nawet traktować jako roślinę dwuletnią. Jednak jako że zawiązuje ona bardzo łatwo nasiona, które jak już wspomniałem wschodzą bardzo dobrze. Można wysiewać nowe rośliny co pewien okres, ścinając stare tuż nad ziemią zostawiając tylko trochę pędów aby wytworzyły kwiaty przynoszące pożądane nasiona.

     ZASTOSOWANIE KULINARNE

Liście, jak i całe młode, delikatne pędy są doskonałym świeżym warzywem, z lekką nutą goryczy i charakterystycznym aromatem Chryzantem. Części te są bardzo soczyste i delikatnie chrupiące świeżo po zerwaniu, o ile rośliny były dostatecznie silnie podlewane. Mogą one być wykorzystywane zarówno do kanapek i sałatek, jak i np. drobno posiekane do ziołowych twarożków w ten sam sposób co rukola. W południowo-wschodniej Azji zielenina z Chryzantemy ma bardzo szerokie i powszechne zastosowanie w potrawach. Robi się z niej pikle, opieka w panierce Tempura, przysmarza, gotuje na parze lub w zupach i gulaszach - dodając na końcu aby uniknąć rozgotowania. W Japonii sporządza się pikle z płatków, nazywane Kikumi oraz zamacza całe kwiatki w sake i używa jako zakąski pobudzającej apetyt. Środki kwiatków są dosyć gumowe, gorzkie i bardzo aromatyczne, z kolei same płatki są bardzo subtelne zarówno w teksturze jak i smaku odmiennym od zielonych części rośliny i mogą być na świeżo dodawane nawet do deserów. Całe kwiatki mogą być również suszone na herbatki ziołowe.

ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

Chryzantema coronarium jest bogatym źródłem witamin i minerałów, przede wszystkim: potasu, który pomaga obniżyć ciśnienie krwi, żelaza, witaminy B-komplex, C oraz beta-karotenu, przeciwutleniacza pomagającemu uniknąć raka płuc. Zawiera również szereg bioaktywnych związków chemicznych min. alfa-pinen i benzaldehyd wspierające trawienie i absorpcję składników pokarmowych. Spożywanie ziela tej Chryzantemy pomaga przy przeziębieniach i gorączkach, wszelakich infekcjach, bólach głowy, suchych oczach, stanach zapalnych, arteriosklerozie, zaparciu a także chroni przed powstawaniem kamieni nerkowych i zawałami serca.
Nadmierne spożycie powinno być unikane ponieważ cała roślina (a w szczególności środki kwiatków) zawiera pyrethrin, który w większych dawkach jest potencjalnie szkodliwy. Roślina ta może również wywołać reakcje alergiczne, szczególnie u osób uczulonych na ambrozje, mniszek lekarski, nawłoć, słoneczniki lub stokrotki. Spożycie Chryzantemy powinno być unikane przez osoby zażywające leki na podwyższone ciśnienie, podagrę, HIV, opryszczkę, immunosupresanty oraz insulinę. Z powodu braku badań odradza się spożywanie tej zieleniny przez kobiety w ciąży oraz karmiące matki.