Zioła z Odległych Krain: Arundina graminifolia - Orchidea Bambusowa, Storczyk Bambusowy

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

Arundina graminifolia jest gatunkiem naziemnych tropikalnych orchidei, unikalnym pod względem charakterystyki wzrostu. Tworzy ona kępy pojedyńczych, wysokich, prostych i nierozgałęzionych pędów wzniesionych prostopadle, z pięknymi storczykowymi kwiatami na czubkach. Pochodzi ona z tropikalnych i subtropikalnych regionów Azji, od Nepalu, Indii, Sri Lanki, południa Chin, przez Południowo-Wschodnią Azję po Wyspy Ryukyu i Tahiti. I jest chodowana w wielu tropikalnych regionach na całym świecie, i znaturalizowana na niektórych obszarach Hawajów, Meksyku, Panamy, Kolumbii i Południowej Afryki.

Arundina jest wysoce ceniona ze swoich walorów ozdobnych i obecnie nawet na swoich rdzennych terytoriach, jest ona częstszym widokiem w ogrodach niż w stanie dzikim. Łowcy orchidei i zbieracze roślin leczniczych spowodowali że jej dzika populacja w wielu regionach skurczyła się do drastycznie niskiego poziomu. Ponieważ pomimo że obecna popularność tej rośliny spowodowana jest głównie jej wdzięcznym wyglądem, dla wielu ludzi jest ona wciąż ważnym lekiem ludowym.

Lecznicze właściwości Arundiny są szczególnie cenione w Tradycyjnej Medycynie Dai, i jest ona jednym z najczęściej stosowanych roślin leczniczych w TMD. Tradycyjna Medycyna Dai jest systemem medycyny ludności Dai, grup etnicznych posługujących się językiami Tajskimi zamieszkujących głównie południowe części prowincji Junan w Chinach. Roślina ta jest również używana w ziołolecznictwie w Indiach, Bangladeszu, na Sri Lance i w krajach Azji Południowo-Wschodniej. A pozyskiwana jest wciąż głównie ze stanu dzikiego, ale czasami również jest sadzona w ogrodach z innymi roślinami leczniczymi.

Podczas gdy w świecie zachodnim obecnie orchidee są widziane prawie całkowicie jedynie jako piękne kwitnące rośliny ozdobne. W terenach wiejskich tropikalnej i subtropikalnej Azji i Oceanii, ale również i tropikalnej Ameryki i Afryki, wiele rodzai orchidei jak Arundina jest wciąż ważnym, powszechnie używanym lekiem ludowym.

Nazwa Orchidea pochodzi od greckiego słowa ,,orchis'', znaczącego dosłownie jądra. Uznaje się że to Teofrast jako pierwszy użył słowa Orchis jako nazwy dla szczególnie sklasyfikowanej grupy roślin. Grupy roślin u których struktóra kwiatów wykazywała podobieństwo do jąder, i których korzenie używane były jako afrodyzjaki, środki przeciwdepresyjne i ogólnie wzmacniające ciało i umysł toniki. I pomimo że większość tropikalnych gatunków orchidei różni się bardzo strukturą roślin i ich charakterem wzrostu. Wiele z nich dzieli reputację posiadania tych samych właściwości zdrowotnych co te śródziemnomorskie, pomimo że zostały one im przypisane przez odległe całkowicie niepowiazane etnicznie grupy kulturowe.

Nazwa Arundina pochodzi od greckiego słowa ,,arundo'' oznaczającego trzcinę, a epitet graminifolia to kombinacja wyrazów ,,gramineus'' i ,,folius'', i oznacza trawiaste liście. Ale gatunek ten został poraz pierwszy opisany w roku 1825 przez David'a Don'a w Prodromus Florae Nepalensis jako Bletia graminifolia. I dopiero długo później w 1910 przeniesiono go do rodzaju Arundina, przez Benedict'a Hochreutiner'a w the Bulletin of the New York Botanic Garden.

Arundina jest tak unikalnym typem orchidei, że rodzaj ten składa się jedynie z dwóch gatunków. Anrudina graminifolia posiada duże zróżnicowanie kolorów i rozmiarów kwiatów choć są one uznawane jedynie jako wariacje tego jednego gatunku. Ale karłowata forma Arundina graminifolia var. revoluta pochodząca z Indochin i Borneo wyrużnia się tak bardzo że uznano ją za oddzielny gatunek i nazwano Arundina caespitosa Aver..

Prawdopodobnie to właśnie ten fakt zróżnicowania wygladu kwiatów, doprowadził do powstania dużej ilości nazw botanicznych Arundiny nadanych jej przez różnych naukowców. Nazwy takie jak Arundina affinis Griff.; Arundina bambusifolia [Roxb] Lindley; Arundina chinensis Blume; Arundina densa Lindley; Arundina densiflora Hook. f.; Arundina maculata J.J. Sm.; Arundina speciosa var. sarasinorum Schltr.; Arundina stenopetala Gagnep., są wszystkie uznawane za jedynie synonimy dla Arundina graminifolia. Ale całkiem prawdopodobnym jest że w bliskiej przyszłości, jakaś kolejna odmiana Arundiny zostanie wydzielona jako nowy uznany gatunek Anrudiny, tak jak miało to miejsce z Arundina caespitosa.

Bamboo Orchid (czyli Bambusowa Orchidea) to anglojęzyczna nazwa tej rosliny która tak doskonale opisuje jej charakter, że stała się najpowszechniej używaną nazwą dla tej rośliny na całym świecie. Arundina graminifolia jest czasami również nazywana Chinese Arundina lub Bird Orchid w j. angielskim, a oto niektóre z jej nazw potocznych w innych językach : Wen Shang Hai (nazwa Dai), Wah-Thit-Kwa (Mjanma), Ubi Bemban, Phanyar, Orkid Buluh (Malezja), Hui Laki, Hui Bini, Anggeric Bam, Handjuwang Sapu (Indonezja), Ghasphul (Bangladesz), Ueang Pai (Thajlandia), Euong Phai (Laos), Lan Say (Wietnam), Zhu Ye Lan, Changgan Lan, Shiyu Lan, Bai Yang Jie (Chiny), Chiau a Hoe (Tajwan), Teet Pindalu (Nepal), Orchidee Bambou (Francja).

UPRAWA I ZBIÓR

Arundina to rodzaj wieczniezielonych, naziemnych orchidei, o bardzo charakterystycznych pojedyńczych, nierozgałęzionych i zazwyczaj absolutnie prostych pędach, wznoszących się do góry w sposób perfekcyjnie prostopadły, z kwiatkami na ich czubkach. Na cały ten rodzaj składają się tylko dwa gatunki, Arundina graminifolia o pędach wysokich na ok. 2m, i karłowata Arundina caespitosa której pędy wyrastają jedynie na ok 50cm wysokości.

Orchidea Bambusowa rośnie naturalnie na obrzeżach lasów, w otwartych zaroślach i na trawiastych brzegach rzek na zboczach gór do wysokości 1700m i w lasach deszczowych na nizinach.

Tworzy ona kolonie wyglądające jak kepy bambusów, rozrastając się poprzez swoje kłącza, tworzące nowe pseudobulwy, z których wyrasta zawsze tylko jeden pęd. Dlatego łatwo jest ją rozmnażać przez podział kepy. Ale może ona być również rozmnażana z nasion, przez sadzonki z pędów, lub młode roślinki (keiki) które czasami wyrastają z węzłów na pędach, zazwyczaj na szczytach pędów.

W ostatnich latach wysoki popyt na Arundinę graminifolia na rynkach roślin ozdobnych, spowodowany jej rosnącą popularnością jako ciekawy element aranżacji ogrodów. Skłonił wielu wielkoskalowych producentów kwiatów do propagacji tej orchidei poprzez kultury tkankowe. I różne techniki rozmnażania Arundiny metodą in vitro były testowane dla najlepszej efektywnosci, w akademickich ośrodkach rolniczych.

Arundina lubi klimat tropikalny i subtropikalny, jest wysoce odporna na upały i może przetrwać jedynie lekkie przymrozki. Jest ona rośliną raczej silnie odporną na choroby i szkodniki, chociaż infekcje grzybiczne i inwazje pluskwiaków wełnowcowatych mogą występować na niej przy nadmiernej wilgotności w mało przewiewnych miejscach. I jednym z powodów jej dużej popularności jako ozdobnej rośliny ogrodowej (w ciepłym klimacie), jest to że ta piękna, interesująco unikalnie wyglądająca roślina jest bardzo prosta w uprawie. Dla dobrego wyglądu Arundiny potrzeba jedynie usówać co kilka miesięcy jej stare, obumarłe pędy, lub wyrywać chwasty które mogą wyrastać w obrebie kępy pomiędzy jej pedami.

Lubi ona silne nasłonecznienie i piasczyste, gliniaste i skaliste, dobrze przepuszczalne gleby. Znalazłem nawet źródło w którym podane jest Arundina jest również litofitem, co znaczy że potrafi ona rosnąć na litej skale, czerpiąc wszystkie składniki odżywcze jedynie ze znikomej ilosci pyłów i opadłych liści nagromadzonych w pęknięciach skał. Bardzo dobrze znosi ona nawet długoterminowe susze, ale dla dobrego wzrostu wymaga dużej wilgotności.

Kwiaty Arundiny graminifolia mają ok. 6 cm długości, są wonne i krótkowieczne w porównaniu do większości ozdobnych orchidei. Pojedyńczy kwiatek wytrzymuje jedynie około 4 dni, ale na czubku każdego pędu wyrasta po kilka (do 10) kwiatów, i wszystkie one rozwijają się kolejno po sobie. Sprawia to że łączne trwanie kwiatków na każdym pędzie jest dosyć długie, i dlatego Arundina jest czasami używana jako kwiat cięty. Kwiaty Arundiny caespitosa mają ok. 4 cm długości i każdy jej pęd rodzi jedynie 3-5 kwiatków na czubku.

Kwiaty A, graminifolia mogą występować w szerokiej gamie odcieni purpury i różu, od ciemno fioletowych z białym i pomarańczowym środkiem, po blado różowe i białe z blado żółtym środkiem. Z kolei kwiaty A, caespitosa są przeważnie bardzo blado purpurowo-różowe z bielą, a czasami całkowicie białe jedynie ze śladami żółci i purpury w środku. Poza różnicami w kolorze kwiaty Arundiny posiadają zróżnicowane kształty, poszczególne segmenty, płatki mogą być szersze lub węższe, krótsze lub dłuższe i bardziej lub mniej zakrzywione. I z tego powodu wiele szkółek kwiatów rozmnaża Arundinę jedynie w sposób wegetatywny, w celu zachowania oryginalnego wygladu poszczególnych kultywarów, który całkiem prawdopodobnie mógłby zostać zatracony u potomstwa z nasion.

W Malezji, Indonezji i na Filipinach, Arundina potrafi kwitnąć przez cały rok na okrągło. Ale w innych regionach okres jej kwitnienia bardzo się różni. Na przykład, podaje się że następuje to pomiędzy sierpniem a czerwcem w Indiach w Tripura, między kwietniem a wrześniem w Indiach w Sikkim, pomiędzy czerwcem a listopadem w Mjanmie, od sierpnia do marca w Tajlandii.

Wszystkie części tej rośliny mogą być zbierane przez cały rok. Ale pędy najlepiej nadają się do użycia na herbaty ziołowe po tym jak już się w pełni rozwiną i stwardnieją, ale przed ich okresem starzenia się kiedy ich liście zaczynają żółknąć. Pomimo że nie znalazłem żadnych informacji o uprawach Arundiny na skalę komercyjną w celu użycia jej materiału roślinnego jako zioła. I jest ona wciąż zbierana na cele lecznicze ze stanu dzikiego. Ze wszystkich gatunków orchidei używanych jako zioła lecznicze, Arundina jest zdecydowanie najłatwiejsza do uprawy i zbioru. Produkując dużą masę pędów z liśćmi, które bardzo łatwo się ścina i suszy.

ZASTOSOWANIE KULINARNE

Jedynie w kilku źródłach znaleźć można wzmiankę o tym że kwiaty Arundiny są jadalne, ale miałem szczęście dokopać się do takich informacji. I tak jak wiele innych jadalnych kwiatów orchidei posiadają one pewne właściwości zdrowotne (w Malezji kwiaty Arundiny są jadane podsmażane, i uważa się że pomaga to w kontrolowaniu wysokiego ciśnienia krwi), jak i również zaletę bycia wysoce dekoracyjnymi (np. połoźone aby pływały po zupie z dyni, jak w tym Hawajskim przepisie na zupę dyniowo-storczykową - przepis po angielsku). Choć muszę powiedzieć że kwiaty Arundiny to najbardziej gorzkie ze wszystkich jadalnych kwiatów jakich miałem okazję spróbować, dlatego trudno się nimi delektować.

Napary ze świeżych posiekanych pędów z liśćmi Arundiny, mogą być w zalezności od użytej ilości bardzo lub lekko gorzkie (to pędy dają gorycz, same liście nie są gorzkie). Ale nawet kiedy napary te są słabe ich gorycz jest lekka, ale jest ona tym co ja nazywam ostrą goryczą. Rodzajem goryczy którą jedni tak jak ja kochają a inni nienawidzą. Ale bez względu na to czy lubicie taki smak czy nie, ta gorycz sprawia że herbata z Arundiny to świetny tonik. Szczególnie doskonały do picia schłodzony z miodem i odrobiną lemonki, grejpfruta lub cytryny, dla ochłodzenia się podczas letnich upałów.

ZASTOSOWANIE LECZNICZE

Arundina graminifolia należy to tych roślin leczniczych które są nieznane w Zachodnim Ziołolecznictwie, i bardzo mało znane w głównym nurcie współczesnego ziołolecznictwa nawet w regionie swojego pochodzenia. Ale posiada ona długą tradycję zastosowania leczniczego w każdym kraju gdzie jest rdzenną (w Nepalu, Indiach, na Sri Lance, w Bangladeszu, Chinach i we wszystkich krajach Azji Południowo-Wschodniej). I dla niektórych lokalnych społeczności, głównie na terenach wiejskich, zioło to wciąż stanowi bardzo ważny tradycyjny lek.

Pomimo że jest ona całkiem popularna jako roślina ozdobna w całej tropikalnej i subtropikalnej Azji, jako zioło lecznicze jej popularność jest znaczna jedynie posród ludności Dai. Istotnie Arundina jest jednym z najważniejszych i najczęściej używanych ziół w Tradycyjnej Medycynie Dai. I jako że duża większość ludności Dai zamieszkuje w południowych cześciach Chińskiej prowincji Junnan. To właśnie chińscy naukowcy przeprowadzili większość ze współczesnych badań nad właściwościami farmakologicznymi i substancjami chemicznymi tej rośliny.

W ostatnich dwóch dekadach, pod wpływem rosnącej fali popularności terapii ziołowych, również naukowcy z innych krajów regionu, jak Tajlandja, Malezja i Indonezja, poświęcili trochę uwagi dla dużego potencjału leczniczego tego zioła. Ale całkowita liczba wszystkich artykułów naukowych o właściwościach Arundiny jest wciąż znikoma. Jednakźe w połączeniu z informacjami z wielu istniejących ankiet etnobotanicznych przeprowadzonych pośród wielu różnych azjatyckich plemion. Daje nam to całkiem dobre zrozumienie tego jak możemy skutecznie stosować ten silnie działający tradycyjny lek ziołowy. O którym wierzę że posiada wielki potencjał aby stać się o wiele więcej niż tylko lokalnie znanym środkiem leczniczym.

Wszystkie części Orchidei Bambusowej mogą być użyte w celach leczniczych. Jej pędy, kłącza, korzenie i pseudobulwy prawdopodobnie posiadają prawie identyczne właściwości medyczne, i wielu autorów pisze że po prostu cała roślina jest używana jako surowiec leczniczy. Ale niektóre źródła podają informacje o użyciu poszczególnych części tej rośliny na poszczególne dolegliwości.

W systemie Tradycyjnej Medycyny Dai A. graminifolia jest wysoce ceniona jako zioło oczyszczające organizm z toksyn, i w tym celu podawana jest na wszystkie choroby przed podaniem leku właściwego na dany rodzaj choroby. W TMD Arundina jest również uważana za zioło oczyszczające z gorąca, usówające zastoje krwi, usówające wiatry i przynoszące ulgę w bólach. Mówi się o niej że jest gorzka, neutralna w termicznej naturze i posiada atrybuty żywiołu wody.

W terminologii Zachodniej Medycyny właściwości Arundiny opisywane są jako :przeciwutleniające, przeciwzapalne, odtruwające, przeciwnowotworowe, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, moczopędne, przeciwirytacyjne, łagodzące, emoliencyjne, przeciwdepresyjne i immunoregulujące. Kilka substancji wyizolowanych z tej rośliny wykazało działanie antyhemolityczne.

Cała roślina lub poszczególne części A. graminifolia mogą być użyte świeże posiekane lub ususzone i zmiażdżone. Zazwyczaj stosuje się je doustnie w formie wywarów (standardowa dawka 15-30g) lub naparów. Sa one tradycyjnie używane w leczeniu takich schorzeń jak :

- Zatrucia. Ludność Dai stosuje Arundinę jako ludowy lek do leczenia zatruć pokarmami lub substancjami farmakologicznymi. Zioło to jest również używane na ukąszenia jadowitych węży, wywar jest pity a zmiażdzone świeże pseudobulwy przykłada się na miejsce ukąszenia.

Wyniki badań nad ekstraktem z A. graminifolia, sugerują że mechanizm jej działania detoksykacyjnego związany jest z silnym wpływem ograniczanjącym peroksydację lipidów, wywołaną przez truciznę chemiczną.

- Dolegliwości wątroby. W Tradycyjnej Medycynie Dai oraz pośród innych społeczności południowej Azji, Arundina jest powszechnie używana do oczyszczania wątroby i leczenia schorzeń wątroby takich jak zapalenie wątroby i żółtaczka. Zioło to jest jednym z podstawowych składników preparatu kapsułki Baogan stosowanego do leczenia uszkodzeń wątroby i zwłóknień wątroby w szpitalu Dai.

Dwa związki stilbenoidowe wyizolowane z A. graminifolia wykazały znaczną skuteczność w działaniu przeciw zwłóknieniu wątroby na HSC-T6 in vitro.

- Choroby infekcyjne. Zioło to jest szeroko stosowane w leczeniu zarówno bakteryjnych jak i wirusowych infekcji, głównie żołądka, płuc i skóry. Picie wywarów z Arundiny jest często tradycyjnie

przepisywane na gruźlicę płuc, zapalenie gardła, czyraki gromaddne, i w celu zapobiegania lub zatrzymania infekcji ran.

Pośród pięciu flawonoidów wyizolowanych z całej rośliny A. graminifolia, gramflavonoid A wykazał umiarkowane, a cztery pozostałe związki słabe działanie przeciw HIV-1. Wyniki innych badań wykazały że niektóre związki fenolowe z tej rośliny (graminiphenols), również posiadają działanie przeciwko HIV-1, i niektóre z nich były aktywne przeciwko wirusowi mozaiki tytoniu.

Dwa związki fenanterenowe wyizolowane z Orchidei Bambusowej wykazały średną aktywność przeciw Staphylococcus aureus, Bacillus subtilis i Escherichia coli. Badania nad mechanizmem bakteriobójczym pokazały przerwanie sciany komórkowej i membrany i wyciek masy nukleoidowej.

Ekstrakty (octan etylu, etanol, metanol) z A. graminifolia, działają jako selektywne inhibitory przeciwko drożdżom (Candida albicans, Candida parapsilosis, Issatchenkia orientalis i Cryptococcus neoformans).

- Dolegliwości układu trawiennego. Poza zastosowaniem w walce z infekcjami i stanami zapalnymi systemu trawiennego, A. graminifolia jest również używana do zwalczania pasożytów jelitowych. W Bangladeszu wywary z jej korzeni są stosowane na kolkę jelitową i wątrobową.

- Problemy układu moczowego. Arundina jest traycyjnie używana do leczenia schorzeń układu moczowego, głównie tych powodowanych przez infekcje i stany zapalne, takich jak stranguria zapalna i zapalenia cewki moczowej.

- Bóle. Wywary z całej tej rośliny są tradycyjnie stosowane do usmierzania bólów, uznaje się je za pomocne w przypadkach bóli brzucha, reumatycznych i artretycznych, bólów stawów i ciała.

- Cukrzyca. Zioło to jest czesto przyjmowane jako środek przeciw cukrzycy.

- Reumatyzm i artretyzm. Wywary z tej rośliny są pite jako lek na choroby reumatyczne, a jednocześnie pasta z kłączy i pędów jest przykładana na miejsca dotkniete tymi problemami.

- Nowotwory. W Indiach i Indonezji, A. graminifolia jest przyjmowana jako środek na nowotwory. Wyniki kilku różnych badań pokazują że niektóre związki wyizolowane z tej rośliny wykazują wysokie lub umiarkowane działanie cytotoksyczne przeciw komórkom rakowym takich linii jak HSY5Y, NB4, A549, PC3 i MCF7.

Wywary z tego zioła są również stosowane doustnie w celach leczenia : obrzęków, beri-beri, przepuklin, wrzodów, hiperlipozy, złamań kości i stłuczeń. Podaje sie że w Guangxi w Chinach A. gramninifolia jest stosowana w leczeniu chorób psychicznych, z kolei ludność Dai używa jej jako środka na epilepsję.

W stanie Sikkim w Indiach, sproszkowane kłącza są podawane pacjentom ze złamaniami kości dla szybszego leczenia. Malezyjczycy jadają kwiaty Arundiny w celu kontroli wysokiego ciśnienia krwi.

W Indonezji, wywar z korzeni A. graminifolia jest jednym z głównych składników receptur Jamu (tradycyjne napoje ziołowe) stosowanych jako toniki dla mężczyzn dla seksualnej staminy, lub w celu dodawania ludziom sił do pracy.

W systemie TMD, wywary z całej rośliny są spożywane jako środek na poporodowy deficyt Qi i krwi.

Zewnętrznie świeże części Arundiny graminifolia są używane na następujace sposoby :

- Skrawki z bulwiastych cześci pędów (mogą być zmiksowane z olejem kokosowym) są w celu leczenia przykładane na pękniecia na skórze i piętach.

- Pasta z kłączy i pędów jest przykładana w stanach reumatyzmu i na bóle ucha.

- Sok wyciśnięty z tej rośliny stosowany jest do leczenia bólów ucha.

- Pasta liści i pedów jest przykładana na czyraki i karbunkuły, raz dziennie przez cztery dni.

Cała roślina Arundina graminifolia posiada wysoką zawartość flawonoidów, polifenoli i stilbenoidów, jest również bogata w trójterpeny, sterole, i zawiera fenantreny i difenyletyleny, taniny, saponiny, fluorenony i bibenzyle.

A oto niektóre ze związków zidentyfikowanych w tej roślinie : gramflavonoid A, arundinan, arundinaol, medicarpin, buteina, sulfuretin, kwercetyna i jej glikozydy, kamferol i jego glikozydy, gramniphenols C–G, blestriarene A , shacidin, densiflorol B, ephemerantho-quinone, coelonin, lusianthridin, heptacosane, arundiquinone, arundigramin, plus-catechin; 10 glucosyloxybenzyl-2-benzylmalate derivatives; C-4-alkylated deoxybenzoins; (2E)-, 2-propenoic acid; 3-(4-hydroxy-3-methoxyphenyl)-decosyl ester; p-hydroxybenzyl alcohol; triacontanol; p-hydroxybenzylethyl ether; 3-hydroxy-5-methoxybibenzyl; steppogenin-4'-O-β-D- glucoside.