Chong, Caralluma fimbriata - Czong, Karaluma

      KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

    Chong czyli Caralluma fimbriata jest niewielkim sukulentem pochodzącym z pustynnych terenów środkowych Indii. Jest to roślina całkowicie nieznana w Polsce oraz prawie nieznana w reszcie globu ale także i mało popularna w samych Indiach i Pakistanie. Pomimo doniesień o skuteczności tej rośliny w walce z otyłością oraz prób wypromowania jej ekstraktów trudno jest natrafić na nią zarówno w zielarskich encyklopediach drukowanych jak i w internetowych. Chong jest warzywem a raczej bardziej przyprawą, ponieważ jego bardzo gorzki smak nie pozwala na użycie go w większych ilościach, o bardzo stymulującym działaniu. Moja znajomość z tą rośliną zaczęła się w całkiem niedawno w dziale warzywnym w pakistańskim sklepie delikatesowyn w Wielkiej Brytanii. Kiedy nie mogąc znaleźć cenówki zapytałem sprzedawcę co to takiego i do czego się to używa, ten odpowiedział mi że nie zna nazwy i opisał to jako warzywo o stopniu goryczy porównywalnym z Bitter Gourd, bardzo dobrym do gulaszy i pomocnym w cukrzycy. Napierając dalej na uzyskanie jakiejkolwiek jego nazwy Pakistańczyk obejżał dokładnie karton zawierający toto znajdując nabazgrany flamastrem napis Chong. Natarczywie domagając się upewnienia co do własności tej nazwy, dostałem zapewnienie że jest to karton w którym właśnie to warzywo zostało mu dostarczone więc z pewnością zwie się ono Czong. I rzeczywiście prędko po tej nazwie ( potocznej w języku urdu ) odnalazłem jego nazwę łacińską w jednym z moich ulubionych anglojęzycznych blogów zielarskich (http://herbs-treatandtaste.blogspot.co.uk/2011/06/what-is-caralluma-fimbriata-chong-our.html ) oraz poznajdywałem poniżej wymienione informacje.

   Zanim jednak to się stało, mając pewność że jest to roślina jadalna na której smak trzeba uważać. Postanowiłem przetestować tą roślinę organoleptycznie co mam w zwyczaju robić przed zagłębianiem się w szczegółowe informacje. W ten sposób moja ocena smaku oraz wpływu na organizm jest bardziej obiektywna bowiem wolna od jakichkolwiek sugestii. Żując zaledwie malutki odgryziony kawałek poczułem niesamowitą gorycz w ustach. Następną rzeczą jaką poczułem było nagłe poczucie pobudzenia fizycznego i wzrostu energii. Uczucie dosyć specyficznej goryczy dosyć długo utrzymywało się w moich ustach jednak nie potęgując uczucia głodu, co mają w zwyczaju gorzkie warzywa i zioła. Nie zdziwiło mnie wiec kiedy przeczytałem że Caralluma fimbriata spożywana jest od dawna podczas długich wypraw łowieckich przez ludzi z plemion zamieszkujacych pustynne tereny środkowych Indii w celu pozbycia się uczucia głodu i pragnienia oraz dodania energii. Standaryzowany ekstrakt z tej rośliny - Slimaluma (którego technologia otrzymywania jest opatentowana przez kompanię Gencor Pacific Inc.) osobno oraz w połączeniu z EGCG (czyli wyekstrachowanym z zielonej herbaty galusanem epigallokatechiny ) oferowany jest w postaci tabletek przez niewielką liczbę producentów suplementów odchudzających.


      UPRAWA

  Jako sukulent czyli krewny kaktusów Caralluma fimbriata lubi piaszczyste suche podłoże, nie znosi zimna i braku słońca. Bardziej wiec należy martwić się o jej przelanie niż zasuszenie i nieszkodliwy jest dla niej nawet długotrwały urlop. W okresie zimowym należy uważać wietrząc mieszkanie aby roślina ta nie była narażona na kontakt z zimnym powietrzem. Bowiem nawet bardzo krótkotrwałe narażenie takiej rośliny na zimno, szczególnie jeśli jest ona rozhartowana wysoką domową temperaturą powoduje szok termiczny, przemarzanie jej tkanek i gnicie. Roślina ta tworzy kępy, których wysokość nie przekracza 20 cm a szerokość może przekraczać pół metra jednak jej wzrost jest dosyć powolny. Purpurowo-bronzowawe, nieprzyjemnie lecz bardzo słabo pachnace kwiatki w kształcie gwiazdek pojawiają się późnym latem i wczesną jesienią.


    ZASTOSOWANIE KULINARNE

  Mięsiste pędy Carllalumy fimbriaty ze względu na niesamowicie silną gorycz mogą być na surowo spożywane jedynie w niewielkich ilościach, czyli traktowane bardziej jako przyprawa niż warzywo. Jej gorycz znika podczas gotowania dlatego do polecanych gulaszy można dodawać ją już bardziej swobodnie. Można z niej również robić pikle oraz czutni (lub chutney jesli ktoś woli ), czyli pastę przyprawową np. do kanapek z mięsem lub żółtym serem. Poza wspomnianym żuciu kawałków Czonga przez łowców jest on spożywany przez mieszkańców wsi pustynnych Indii w celu przetrwania okresów głodu.

 
     ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

   Większość osób opisujących Carallume fimbriate skupia się, podobnie jak nieliczne badania kliniczne i laboratoryjne na potencjale tej rośliny w walce z otyłością oraz związanymi z nią schorzeniami. Moja uwaga jednak bardziej skupia się na efekcie pobudzenia fizycznego i intelektualnego. Moje własne doświadczenia skłaniają mnie do poparcia szeroko potwierdzanej przez innych opinii że zioło to jest bardzo skutecznym stymulantem. Dlatego uważam je za bardzo użyteczne np. jako substytut kawy przy wszelkich sytuacjach kiedy nie można pozwolić sobie na senność i apatię. Co do właściwości odchudzających to są one efektem blokowania przez zawarte w roślinie glikozydy, enzymów biorących udział w procesie budowania tkanki tłuszczowej w organizmie co skłania organizm do spalania istniejących już zapasów. Dlatego zioło to jest dobrym środkiem do walki z arteriosklerozą. Dodatkowo Chong pomaga osobom otyłym pomagając pozbyć się uczucia głodu oraz osobom z cukrzycą obniżając poziom cukru we krwi. Dzięki zawartym saponinom zwiększa również absorbcję tlenu przez tkanki stąd powoduje wzrost metabolizmu oraz detoksyfikacji.



Agastache urticifolia - Kłosowiec pokrzywolistny

        KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

   Agastache urticifolia to niewielka, wieloletnia krzewinka pochodząca z zachodnich rejonów Ameryki Północnej. Rdzenna ludność tamtejszych terenów od wieków używała rośliny zarówno kulinarnie jak i leczniczo. Pomimo że Kłosowiec ten jest łatwy w uprawie, mrozoodporny, smaczny i ozdobny, w Polsce jest wciąż rośliną mało znaną. W ostatnich latach różne gatunki Agastache pojawiają się w kraju tu i uwdzie w sprzedarzy. Jednak walory estetyczne (występują w szerokiej gamie barw od niebiekiego przez fiolet, biel, róż i pomarańcz po czerwień ) i wysoka miododajność sprawiają że ich popularność jest większa wśród hodowców roślin ozdobnych i pszczelarzy niż zielarzy. Nawet Agastache rugosa, pochodzący z Chin i należący do najważniejszych roślin systemu Tradycyjnej Medycyny Chińskiej jest rośliną o której trudno jest usłyszeć z ust krajowych ziołoleczników. Wśród tej marnej popularności zdają się przodować gatunki o białych kwiatach, choć zaryzykuję się szerzyć bluźnierstwo że chodzi w zasadzie o jeden gatunek.
   Konia z rzędem bowiem temu kto wskaże mi znaczące różnice pomiędzy roślinami określanymi mianem urticifolia, foeniculum ( Istnieją teorie że ta nazwa należy do fioletowych Kłosowców i ich odmian o białych kwiatach.), anethiodora (Większość źródeł podaje że jest to synonim Agastache foeniculum jednak np. Podlaski Ogród Ziołowy w Korycinach woli szczycić się posiadaniem obu. Upoważnienie do tego czynu daje polska Wikipedia stojąc w sprzeczności ze swoją anglojęzyczną matką). Owszem można zaobserwować często różnice typu długość pędów kwiatowych, ich lekkie różowawe lub fioletowawe zabarwienie lub wielkość liści. Jednak są to różnice które można zaobserwować w poszczególnych latach nawet w obrębie jednego egzemplarza, a co dopiero roślin pod wpływem innych czynników glebowych i klimatycznych. Do tego dochodzi łatwość krzyżowania się z innymi gatunkami i braku rzetelnego autorytetu. Mamy wiec mętlik w którym historyczne, botaniczne nazwy, namnożone przez kilku botaników nie mają przypisanych wyraźnych różnic morfologicznych i interpretowane są swobodnie przez ogrodników, którzy żeby było ciekawiej wymyślają nazwy typu ,,Honeybee White'' czy ,,White Spike'' twierdząc że są to nowe odmiany. Dlatego aby rozwiązać ten problem proponuję uznać nazwę Agastache urticifolia czyli pokrzywolistny za nazwę odpowiadającą wszystkim białym Kłosowcom, bowiem bez wątpienia mają one kształt liści podobny do Pokrzywy jak również wspólną cechę anyżowego aromatu. A jeśli ktoś posiada egzemplaże o zróżnicowanym wzroście lub wielkości kwiatów proponuję potraktować je jako odmiany tegoż gatunku, które i tak ze względu na krótkowieczność i niestabilność zachowywania cech u potomstwa będą często skazane na bycie jedynie efemerydami.
   Pszczelarze którzy bardzo szanują Kłosowce porównując ich wysoką miododajność do tej jaką ma Akacja używają często nazwy Lofant. Może to wskazywać na wschodnie źródła popularyzacji rośliny w tych kręgach. W Rosji i państwach ościennych bowiem jest to powszechnie używana nazwa tych roślin i do dziś przekazywany jest tam synonim rodzaju Agastache - Lophanthus, stworzony prawdopodobnie przez botanika Friedricha Fischera założyciela St. Petersburskiego Ogrodu Botanicznego.                 



  
      UPRAWA

   Kłosowiec pokrzywolistny jest rośliną bardzo łatwą do uprawy w ogrodzie. Jego nasiona łatwo kiełkują i można go również rozmnażać przez podział kępy. Roślina ta tworzy bowiem gęste kępy przekraczające metr szerokości, starsze rośliny dobrze jest ,,odmładać'' usuwając starą kępę pozostawiając tylko jej część.Jej wysokość nie przekracza zazwyczaj metra z czego prawie połowa to pędy kwiatowe. Kłosowce potrzebują dużo słońca oraz przepuszczalną, niekoniecznie żyzną raczej piaszczystą glebę. Pamiętać należy że wszelkie silne użyźnianie gleby wpłynie pozytywnie na bujność i szybkość wzrostu tej rośliny, z kolei jej liście będą wtedy mniej aromatyczne. Kłosowiec potrafi przetrwać krótkotrwałe susze z kolei nadmiar wilgoci może powodować gnicie korzeni. Roślina ta przemarza jedynie w wyjątkowo mroźne zimy, część naziemna jednak całkowicie obumiera i należy ją usuwać wczesną wiosną aby nie zabierały one miejsca i dostępu do słońca wybijającym z ziemi młodym pędom. Biało kwitnące Kłosowce mogą być ozdobą mieszkania  pod warunkiem jednak że zostaną umieszczone w odpowiednio nasłonecznionym miejscu. Kwitnie od czerwca do września.


                                                                                     ZASTOSOWANIE KULINARNE

  Świerze liście i kwiaty Kłosowca pokrzywolistnego mają wspaniały anyżowy aromat z delikatną nutą lukrecji i mięty. Doskonale nadają się do słodkich twarogów, sałatek owocowych, lodów, tortów ale również mogą być łagodnym elementem wytrawniejszych dań, szczególnie sosów do ryb. Na próżno dodawać je do gotowania lub pieczeni bowiem w wysokiej temperaturze ich aromat zawdzięczany olejkom eterycznym szybko znika w powietrzu. Również suszenie nie jest dobrym pomysłem ponieważ łatwo poczuć różnice między mdławym smakiem naparu z suszu a wyrazistym napoju z zalanych gorącą wodą świeżo zerwanych poszatkowanych pędów. I tu uwaga, w ciepłe dni całe świeże pędy potrafią całkowicie zwiędnąć w kilkanaście minut, dobrze więc mieć Kłosowca ,,tuż pod ręką'' np. na parapecie (wtedy pożytek jest całoroczny) lub balkonie, ganku. Prawdopodobnie dobrym rozwiązaniem jest mrożenie świeżych pędów podobnie jak Francuskiego Estragonu, którego próbowałem z zadowalającym wynikiem z tym drugim i które ze względu na podobny charakter obu powinno konserwować zwiazki ginącę podczas suszenia.
  Liście oraz silniej aromatyczne kwiaty wspaniale nadają się do sporządzania nalewek, aromatyzowania delikatnych białych win ale również jako świeży dodatek do drinków.


       ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

  Spożywanie liści lub naparów z Kłowowca anyżowego działa uspakajająco i antybakteryjnie. Reguluje pracę serca, pomaga przy przeziębieniu, astmie i stanach zapalnych układu oddechowego (można sporządzać inhalacje), braku apetytu i infekcjach żołądkowych i jelitowych, wzmacnia odporność organizmu przez co wpływa pozytywnie zarówno na nerki, wątrobę jak i trzustkę a także wzmaga laktację u karmiących matek. Działanie przeciwgrzybiczne Kłosowca można wykorzystywać min. przy grzybicach skóry dodając rozdrobnione ziele do ciepłej kąpieli lub robiąc okłady ze zmiażdzonego ziela.

 

Akebia quinata - Akebia pięciolistna

     KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

   Akebia quinata jest wieloletnim pnączem o jadalnych i leczniczych  zarówno owocach jak i pędach, jednak jak wiele roślin o obcym pochodzeniu w Polsce znana jest jedynie jako roślina ozdobna. Pochodzi ona z terenów Japonii, półwyspu Koreańskiego oraz centralnych rejonach Chin i od wieków wykorzystywana jest w tamtejszej medycynie oraz kuchniach regionu. Występuje również w wielu stanach USA, w Kentucky jest uznawana jako gatunek inwazyjny.W naturze występuje na górzystych stokach, obrzeżach lasów oraz zaroślach w okolicach strumieni i innych wilgotnych terenach. Akebia quinata (Houtt.) zwana jest potocznie w krajach anglojęzycznych Chocolate Vine, posiada również synonimy -  Rajania quinata (Houtt.) i Akebia micrantha (Nakai). Jej kwiaty pojawiają się w połowie maja do połowy czerwca, są drobne i często na pierwszy rzut oka niewidoczne spomiędzy liści jednak jeśli przyjrzeć się im z bliska mają wiele uroku, orginalności oraz wspaniały zapach. Ich kolor jest przeważnie czekoladowo-różowy jednak istnieją również odmiany o kremowych i różowych kwiatach. Nie mniej ozdobne są jej niebieskawe owocnie pękające niczym strąki odsłaniając słodki, biały miąższ. Pędy Akebi używane są jak wiklina do wyrabiania koszy.

                                                                                      UPRAWA

  Akebia pięciolistna jest szybko rosnącym pnączem, roczne przyrosty potrafią mieć długość 3m a jej pędy mogą się piać w górę lub wzdłuż (roślina ta rośnie często jako tzw. okrywowa) nawet do 15 m. Jest ona pnączem mrozoodpornym, półzimozielonym (tzn. że gubi liście dopiero przy silnych mrozach) jednak jej młode pędy mogą przemarzać, dlatego pierwsze lata po posadzeniu należy osłaniać ją na zimę. Akebia preferuje lekkie zacienienie ale znosi pełne słońce, potrzebuje dużo wilgoci jednak nie nadaje się na tereny podmokłe i bagniste, glebę preferuje o odczynie zasadowym.Kwiaty Akebi są rozdzielnopłciowe, na tych samych pędach kwiatowych pojawia się kilka do kilkunastu kwiatów męskich i żeńskich. Ze względu na słabe zapylanie kwiatów wskazane jest sadzenie kilku roślin blisko siebie w celu intensywniejszego zapylania na drodze krzyżowania lub ręczne zapylanie,wystarczy potrzeć mniejszym, męskim kwiatem większe żeńskie. Zdrewniałe pędy w celu ususzenia jako zioło należy ścinać jesienią z kolei młode zielone pędy z liśćmi można zbierać na herbatki przez cały okres wegetacji.

    ZASTOSOWANIE KULINARNE

  Owoce Akebi posiadają delikatny w smaku, słodkawo-mdły, soczysty miąższ, który spożywać można na świeżo sam, posypany delikatnie cynamonem, kakao, cukrem waniliowym lub delikatnie skropiony sokiem z cytryny. Można go również używać jako dodatek do lodów, tortów lub sałatek owocowych. Gorzka skurka owocu po ususzeniu i starciu bywa używana nako przyprawa do mięs. Młode pędy można w niewielkich ilościach dodawać do sałatek warzywnych. Z suszonych liści i całych młodych pędów zaparzać można herbatki które pomagają w trawieniu, orzeźwiają i działają lekko napotnie.

    ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

  Akebia quinata od wieków używana jest medycznie w krajach azjatyckich, min. w systemie Tradycyjnej Medycyny Chińskiej. Z cienko pociętych suszonych, okorowanych, zdrewniałych pędów (Caulis Akebiae, Mu Tong) sporządza się wywar o działaniu uśnieżającym ból, przeciwzapalnym, przeciwgrzybicznym, antybakteryjnym, poprawiającym apetyt, trawienie i perystatykę jelit, napotnym, moczopędnym, poprawiającym ukrwienie macicy i stymulującym menstruację, przeciwgorączkowym, stymulującym, poprawiającym reakcje gojenia ran i obrzęków i wzmagającym laktację.

   Owoce Akebi (Fructus Akebiae, Yuzhizi, Bayuezha, Bayuegua) zbierane są przed pełnym dojrzeniem i otwarciem, suszone i mielone w całości razem ze skórką. Sporządzone z powstałego proszku wywary poprawiają krążenie krwi, zwiększaja potliwość pomagajac zwalczyć gorączkę i oczyszczając organizm, leczą zaburzenia żołądkowe oraz dolegliwości wątrobowe, pobudzają menstruację jednocześnie łagodząc bolesne miesiączki, działają tonizująco, przeciwzapalnie, przeciwreumatycznie, moczopędnie,wzmacniają mięśnie jelit, oraz pomagają w zwalczaniu raka, szczególnie piersi i jelit. Lek ten nie powinien być podawany kobietom w ciąży oraz karmiącym a także mającym poważne schorzenia nerek.

Ze względu na wysoką zawartość saponin spożycie większej ilości może wywołać przeczyszczenie.

     

Chlorophytum laxum - Zielistka laxum

  

   KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

 Chlorophytum laxum, R. Br. jest mało znanym w Polsce gatunkiem Zielistki o drobnym pokroju. Jest to wieloletnia roślina pochodząca prawdopodobnie z terenów tropikalnych Afryki, szeroko rozpowszechniona w całej południowej i wschodniej Azji a także Australii. Najczęściej występuje na obrzeżach tropikalnych lasów oraz porasta górskie stoki, tworząc gęste kępy z rozet liści wyrastających z zanużonej w ziemi nasady oraz wytważa gromady bulwiastych korzeni. Jej wzrost nie przekracza 30 centymetrów, bulwy mogą mieć długość do 15cm i średnicę do 2cm. W ostatniej dekadzie wiele azjatyckich ośrodków badań medycznych przeprowadziło badania nad substancjami w nich zawartymi. Suszone bulwy Ch. laxum sprzedawane są w Azji często jako surowiec leczniczy i afrodyzjak o nazwie Safed Musli ( więcej w artykule -  http://ziolazodleglychkrain.blogspot.com/2011/07/chlorophytum-boliviarum-safed-musli.html  ), liście są również jadalne, w Polsce jednak roślina ta traktowana jest jedynie jako ozdoba. Odmiana ,,Variegatum '' zwana też ,,Bichetti'' o liściach naznaczony białymi paskami prezentuje sie rzeczywiście uroczo i stanowi łatwą w hodowli ozdobę dla każdego amatora roślin. Roślina ta posiada posiada aż kilkanaście synonimów heterotypowyh i kilka homotypowych jednak żadne z nich nie są współcześnie używane oprócz Chlorophytum bitchetii. Najczęściej spotykanymi anglojęzycznymi potocznymi nazwami rośliny są Bitchetii Grass, Dwarf Spider Plant, False Lily Turf  i Wheat Plant.

    UPRAWA

  Zielistka laxum jest rośliną zdecydowanie domową ze względu na wysoką ciepłolubność. Jeśli jednak chcemy ją hodować w celu pozyskania smakowitych bulw możemy ją wysadzać późną wiosną do ogrodu. Należy jednak uważać aby nie sadzić jej w miejscach o pełnej ekspozycji na słońce, bowiem latem silne promienie światła potrafią ,,przypalać'' liście, powodując ich zżółknienie i osłabiając roślinę. Najlepiej więc posadzić ją w miejscu lekko zacienionym, w żyznej próchniczno-torfowej (nie kwaśnej) glebie i zapewnić wysoką wilgotność uważając jednak aby woda nie zalegała w podłożu (może to prowadzić do gnicia bulw) Bulwy można wygrzebywać w miarę rozrostu rośliny przez cały rok, jednak najwięcej nagromadzonych wartościowych składników posiadają one w późnej jesieni. Wtedy też należy rośliny przenieść z powrotem do ciepłych pomieszczeń. Roślinę rozsadzać można poprzez rozdzielanie poszczególnych rozet z kępy a bulwy odrywać można w dowolnych ilościach bez obawy o zdrowie rośliny.

  W mieszkaniu Ch. laxum jest bardzo łatwa w hodowli. Można ją postawić w niemal kazdym miejscu i zapomnieć o jej podlewaniu na długi czas. Dzięki zmagazynowanej w bulwach wodzie roślina ta przetrwa przesuszenie i odżyje stopniowo po ponownych podlaniach. Drobne sześciopłatkowe kwiaty pojawiają się po kilka lub pojedyńczo na krótkich łodygach w okresie letnim. Roślina niekiedy wytwarza również na łodygach kwiatowych młode zarodniki.


                                                                                                   
     ZASTOSOWANIE  KULINARNE

 Zastosowanie kulinarne posiadają zarówno liście jak i bulwy tej Zielistki. Te pierwsze są smakowitym warzywem kiedy są młode i soczyste, im starsze tym bardziej stają się one suche i łykowate. Najlepsze są młode liście roślin o szybkim wzroście tak więc zapewnienie dobrej gleby lub odżywienia naturalnymi nawozami oraz regularne podlewanie ma tu duże znaczenie. W Indiach  dorosłe liście suszy się i mieli na mąkę, stąd jedna z potocznych anglojęzycznych nazw rośliny Wheat Plant - Pszeniczna Roślina. Bulwy można spożywać traktując jak rzodkiewki lub suszyć,mielić i sproszkowane dodawać do mleka,jogurtów lub kefirów.

   ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

  Bulwy Chlorophytum laxum od wieków stosowane są w medycynie wielu kultur azjatyckich, zarówno osobno jak i jako składnik wielu mieszanek ziołowych. Najstarsze opisane zastosowanie, jako ,, Safed Musli '' ( suszone i najczęściej sproszkowane bulwy Chlorophytum - http://ziolazodleglychkrain.blogspot.com/2011/07/chlorophytum-boliviarum-safed-musli.html ) znajduje się w hinduskiej Ajurwedźie i dotyczy właściwości wzmacniania i witalizacji organizmu przekładających się na wzrost popędu seksualnego. Poza tym bulwom rośliny przypisuje się właściwości poprawy apetytu i zwalczania biegunek wywołanych min. czerwonką i wzmagania laktacji u karmiących kobiet oraz działanie przeciwzapalne. Są one polecane przy zapaleniu błony śluzowej jak również walce z cukrzycą oraz astmą.Wpływają również na przyrost masy mięśniowej stąd ich częste zastosowanie w odżywkach dla sportowców. Świeże zmiażdżone bulwy przykłada się w miejsca ukoszone i użądlone przez insekty a także na ukąszenia węży.

  Nie zaleca się podawania dzieciom poniżej 6 roku życia oraz osobom mającym problemy z nadmiernym wydzielaniem śluzów. Spożywanie większych dawek może spowodować zaburzenia żołądkowo-jelitowe.

Zanthoxylum piperitum - Żółtodrzew Pieprzowy, Japoński Pieprz, Pieprz Syczuański

   KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

  Zanthoxylum piperitum czyli Żółtodrzew Pieprzowy jest wysoko rosnącym, kolczastym krzewem pochodzącym z terenów Japonii, Korei i północy Chin. Jego pikantne w smaku łupiny owoców wielkości pieprzu od wieków zajmują ważną pozycję w kuchni japońskiej nosząc nazwę Kona-sanczo (również Sanczo-no-kona), dlatego na zachodzie jest on znany jako Japanese Pepper. Często jednak przyprawa ta nazywana jest tak samo jak te pozyskiwane z innych gatunków Zanthoxylum (inaczej Xanthoxylum) czyli Pieprzem Syczuańskim bądź Seczuańskin (Sichuan pepper / Szechuan pepper) i jak pozostałe wykorzystywana jest w tradycyjnej Chińskiej Medycynie. Roślina ta posiada również synonim botaniczny - Fagara piperita oraz inne nazwy takie jak Japanese Pricklyash, Anise pepper, Sanscho, Chinese pepper. Roślina ta dosyć często hodowana jest jako bonsai ze względu na łatwą adaptację do trudnych warónków oraz podatność do karłowacenia. Jej zapach odstrasza komary.

    UPRAWA 

  Żółtodrzew pieprzowy dorasta w formie krzewu lub drzewka do ok. 3m wysokości i może być sadzony w ogrodach. Trzeba jednak dbać o zabezpieczenie go przed mrozami przez kilka pierwszych lat i najlepiej jest posadzić go w mało przewiewnym miejscu. Jeśli chodzi o glebę to urośnie on właściwie na każdej, lubi wilgoć ale nie zniesie terenów podmokłych. Wymaga stanowiska słonecznego bądź na wpół zacienionego. Z powodzeniem hodować można Z. piperitum w mieszkaniu, mając przez cały rok aromatyczne liście na wyciągnięcie ręki. W ogrodzie liście te przebarwią się na żółto jesienią po czym opadną. Roślina ta jest dwupienną tzn. posiada osobniki wydające tylko męskie kwiaty i te na których wyrosną tylko żeńskie. Kwitnienie zaczyna po około czterech latach, w połowie lata a owoce narastają i dojrzewają w przeciągu miesiąca. Istnieją także odmiany obupłciowe oraz nie posiadające kolców.

  ZASTOSOWANIE KULINARNE

 Zastosowanie kulinarne jako przyprawa posiadają zarówno otoczki nasion Z. piperitum jak i liście a nawet całe młode pędy rośliny, kwiaty i nierozwinięte jeszcze owoce. Te pierwsze, ususzone bądź uprażone najlepiej przechowywać (a także kupować) całe, aby lepiej zachowywały swój aromat a kruszyć lub mielić tuż przed użyciem. Jako że swój aromat łupinki te zawdzięczają przede wszystkim  zawartości olejków eterycznych należy dodawać je do potraw w końcowej fazie gotowania. Zielone części rośliny, nazywane w Japonii Sansho, są łagodniejsze od owocni Japońskiego pieprzu, posiadają zbliżony lecz odmienny smak. Można je suszyć i drobno mielić albo używać samych świeżych listeczków oddzielonych od kolczastych pędów oraz łodyżek liściowych (uwaga! również kolczaste). Świerze kwiatostany zwane w Japonii Hana Sansho, oraz nierozwinięte, zielone jeszcze owoce zwane Sansho No Mi, są trudno dostępnym, sezonowym przysmakiem. Pieprz Seczuański stanowi ważny element niemal każdej kuchni rejonów zachodniej i południowej Azji dodając unikalnej pieprzowo-cytrynowej pikanterii do różnorodnych potraw zarówno z ryb, mięsnych jak i bezmięsnych.

  ZASTOSOWANIE W MEDYCYNIE

  Otoczki nasion Zanthoxylum piperitum zawierają min.: geraniol, linalool, cineol i citronellal. Działają one przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybicznie, moczopędnie, wspomagają trawienie i usuwanie gazów z organizmu, stymulują organizm i pomagaja w walce z przeziębieniem.

Dittany of Crete, Origanum dictamnus - Kreteńskie Oregano

     KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

  Dittany of Crete to wieloletnia, płożąca roślina należąca do rodzaju Origanum, występująca w naturze tylko na Krecie. Porasta ona wapienno-ilaste zbocza gór, wąwozów oraz klifów tej niewielkiej wyspy, i ze względu na malejącą populację (co jest wynikiem wieloletniej nadmiernej eksploatacji) została objęta ochrona prawną gatunku. Origanum dictamnus dzięki urokowi swoich na biało omszonych (a wręcz owłosionych niczym delikatnym futerkiem) liści oraz pięknych szkarłatno-różowych kwiatów jest hodowana jako roślina ozdobna. Jednak swoją sławę zawdzięcza swoim, owianym legendami właściwościom leczniczym. Jedna z legend głosi że jej zbawienne właściwości leczenia ran odkryte zostały dzięki zwierzynie łownej, która zraniona pośpiesznie odszukiwała i żarła owe ziele. Wiele z nich wiąże się również z przypisywaniem roślinie mocy afrodyzjaku, nowonarzeczeńcy pijali z niej napar w celu zapewnienia udanego życia erotycznego. Przez wieki wiele osób ginęło próbując wdrapać się na strome wzniesiemia aby zebrać kwitnące pędy Dittany. Niekiedy natrafić można na nazwy tej rośliny takie jak : Cretan dittany, Dictamo, Eronda, Hop Majoram a także Dictamnus creticus. Origanum dictamnus (L.) posiada również synonimy- Amaracus dictamnus (Benth.) oraz Amaracus tomentosus (Moench.). W dialekcie kreteńskim potoczna nazwa brzmi Erondas i wywodzi się od greckiego słowa ,,eros'' oznaczającego miłość i będącego imieniem greckiego boga miłości, pożądania erotycznego oraz płodności. Od starożytności z zioła tego wytważa się olejek eteryczny, oraz kadzidła, o których mówi się że ich dym przywołuje duchy.

   
        UPRAWA

  Origanum dictamnus jest rośliną wieloletnią ale bardzo wrażliwą na mróz. Jej pędy pokładają się dając atrakcyjny efekt ,,wylewania'' się rośliny na przykład przy posadzeniu w skrzynce balkonowej lub wiszącej doniczce. Roślina ta lubi miejsca w pełni nasłonecznione oraz piaszczystą, przepuszczalną ziemię o odczynie zasadowym. Nie toleruje ona wysokiej wilgotności gleby, która utrzymując się długotrwale wywołuje gnicie korzeni. Kwitnie w okresie od lipca do października.

                                                                                                         ZASTOSOWANIE KULINARNE

  Kreteńskie Oregano jest rzadko stosowane w kuchni jako przyprawa. Być może jest to spowodowane faktem że jest to najostrzejsza z odmian oregano a może i dla tego że najcenniejsza ale z pewnością jej ,,włochatość'' też ma tutaj znaczenie. Ze względu na przypisywanie temu ziołu miana afrodyzjaku jest ono ważnym składnikiem wielu nalewek, drinków i aromatyzowanych win. Wchodzi ono min. w skład oryginalnej receptury słynnego Martini Rosso oraz Likieru Benedyktyńskiego. Z samych ususzonych kwiatów parzy się herbatkę na upojne noce.


      ZASTOSOWANIE MEDYCZNE 

  Origanum dictamnus ma wiele zastosowań w tradycyjnym zielarstwie, głównie w postaci naparów i nalewek. Podobnie jak pozostałe rośliny z rodzaju Origanum ma działanie wysoce antyseptyczne. Polecane jest przy braku apetytu, zatruciach pokarmowych, przeziębieniach,  reumatyźmie, artretyźmie, nieregularnych menstruacjach a także w celu łagodzenia bólów i wzmocnienia mięśni serca i arterii. Niegdyś używano go również przy ukąszeniu węży i w celu ułatwienia porodu. Zewnętrznie stosować można okłady ze świeżego zmiażdżonego ziela lub opatrunku nasączonego naparem na rany oraz owrzodzenia.



       ZASTOSOWANIE W AROMATERAPII

  Olejejek eteryczny z Dittany of Crete należy do najrzadszych i bardzo drogich olejków. Stosowany jest jako afrodyzjak i relaksant. Zmniejsza napięcia nerwe pobudzając jednocześnie pracę umysłu. Pobudza krążenie, zmniejsza napięcie mięśni i bóle mięśni i stawów a także głowy i menstruacyjne. Oczyszcza układ oddechowy oraz skórę ze szkodliwych mikroorganizmów.


     ZASTOSOWANIE W KOSMETYCE

  Preparaty zawierające olejek eteryczny z Origanum dictamnus wygładzają zmarszczki, usuwają cellulit oraz dezynfekują skórę dlatego stosowane sa przy wszelkich schorzeniach wywołanych drobnoustrojami.                                                                                                                                      

Salvia microphylla, Blackcurrant Sage - Szałwia Drobnolistna

  

       KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

   Salvia microphylla zwana jest w krajach anglojęzycznych Blackcurrant sage czyli Szałwią Porzeczkową a dokładnie rzecz biorąc (choć brzmi to dość karkołomnie) Szałwią Czarno-porzeczkową. Nie bez przyczyny zyskała to miano, bowiem jej liście mają aromat zbliżony do Czarnej Porzeczki. Lecz tu uwaga. Nie znajdzie się w niej słodyczy dojrzałych owoców a raczej charakterystyczną, trudną do opisania nutę bliższą niedojrzałym owocom i liściom. Roślina ta jest małym krzewem ze środkowego Meksyku, która ze względu na mnogość odmian wynikającą min. z łatwego krzyżowania z innymi, blisko z nią spokrewnionymi gatunkami szałwii takimi jak np. S. greggii, przyprawia botaników o ból głowy.W Polsce od paru lat Salvia microphylla jest znana jako roślina ozdobna pod nazwą Szałwia Drobnolistna. Drobnolistna jest dokładnym tłumaczeniem greckiego przymiotnika ,,micropchylla'' nadanemu tej odmianie przez niemieckiego botanika Carl'a Kunth'a. Rzeczywiście jej liście, nie przekraczające zazwyczaj długością 3cm należą do najmniejszych wśród wszystkich gatunków Szałwii. Jej botaniczny synonim to Salvia grahamii stąd też jedna z potocznych anglojązycznych nazw Graham's sage.Inna popularna nazwa tej rosliny to Baby sage.

                                                                                                         UPRAWA

 Szałwia Drobnolistna jest wieloletnim, wrażliwym na mróz, krzewem osiągającym ok. metr wysokości i nieco większą średnicę.W naturze rośnie głównie w meksykańskich kanionach.Lubi pełne nasłonecznienie i próchniczno-piasczystą glebę o lekko zasadowym lub obojętnym odczynie. Jest odporna na przesuszanie jednak podatna na gnicie, dlatego należy zapewnić jej odpowiedni drenaż. Przy wysadzaniu bądź wystawianiu na okres letni do ogrodu należy zwrócić uwagę na odpowiednie osłonięcie przed wiatrem, bowiem silne wiatry mogą łatwo uszkadzać delikatne gałązki rośliny.Jej piękne kwiaty posiadające poprzez mnogość odmian najróżniejsze odcienie czerwieni, fioletu i różu ( a także dwubarwne takie jak czerwono-białe ,,Hot Lips'') pojawiają się w czerwcu i z różną intensywnością występują aż do późnej jesieni.Wtedy też dobrze jest przyciąć dosyć silnie roślinę pozbywając się uschniętych pędów kwiatowych i nadając roślinie zwarty,gęsty pokrój.

   ZASTOSOWANIE KULINARNE

 Ze względu na jej mocny, gorzki smak Blackcurrant sage nie jest odpowiednia do każdej potrawy,bowiem nawet w małych ilościach potrafi zdominować resztę składników. Jej liście stosować można zarówno świeże jak i suszone do mięs a także do sałatek warzywnych jeśli lubi się je w mocnych, gorzkich tonacjach smakowych.Wiele osób uważa że jej zapach jest milszy od smaku i rzeczywiście porzeczkowy urok wyłapywany przez nasze nozdrza znika pozostawiając w ustach gorycz dosyć zbliżoną do tej z Szałwi Lekarskiej. W Meksyku suszone liście parzy się a powstała gorzka,krzepiąca herbatka nosi nazwę ,, Mirto de Montes'' (osobiście polecam ją z dodatkiem miodu i uważam że jest ona dobrą pobudzającą alternatywą dla kawy). Urocze kwiaty Szałwi Drobnolistnej są słodkie (szczególnie u nasady gdzie znajduje sie wysysany przez kolibry nektar) i doskonale nadają się jako jadalna dekoracja do tortów, lodów, owocowych sałatek itp.

 

  ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

 Meksykanie używają Salvie microphylla głównie do obniżania gorączki, zwalczania przeziębień,niestrawności i stanów zapalnych w jamie ustnej. Niestety absolutny brak badań medycznych nad zawartością i działaniami składników chemicznych tej szałwii spycha ją na margines listy użytecznych szałwi. Testując ją jednak organoleptycznie trudno mieć wątpliwości co do jej zawartości przynajmniej części substancji zawartych w Salvii officinalis.



Origanum syriacum - Syryjskie Oregano

   KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

  Jak wskazuje sama nazwa, roślina ta jest odmianą Oregano  pochodzącą z terenów Syrii i Libanu. Jest to niewielka, wieloletnia krzewinka, od wieków uprawiana w celu użycia jako przyprawy bądź leku. Często nazywana jest Za'atar bowiem jest to fundamentalny składnik popularnej w krajach arabskich mieszanki przypraw o tejże nazwie. Niektórzy nazywają Syryjskie Oregano ,,Bible Hyssop'' ponieważ wiele wskazuje na to że to właśnie ta roślina była w tamtych czasach określana mianem Hyzopu. Inne popularne anglojęzyczne nazwy rośliny to Syrian Majoran, Egyptian Majoram, Wild Majoran, White Oregano, Lebanese Oregano, Evoz. Origanum syriacum posiada również synonim Majorana syriacum oraz Origanum maru, niektórzy jednak twierdzą że jest to bardziej wytrzymały na mróz podgatunek gatunku syriacum.

   UPRAWA

  Origanum syriacum jest najwyżej rosnącą odmianą Oregano, mogącą dorastać nawet do 80 cm., jej kępy z kolei mogą z wiekiem przekroczyć szerokość metra. Jest to roślina wieloletnia,lecz pozostawiona w gruncie wymaga solidnego zabezpieczenia przed mrozami. Najlepiej czuje się na pełnym słońcu jednak z powodzeniem rozwijać będzie się również w miejscu lekko zacienionym. Lubi ziemię piaszczystą, lekko zasadową, tolerując również tą o odczynie obojętnym. Bardzo dobrze znosi nawet dłuższe przesuszenie z kolei zalegająca woda może powodować gnicie rośliny. Kwitnienie zaczyna pod koniec maja i zazwyczaj utrzymuje aż do października.

 ZASTOSOWANIE KULINARNE

   W kuchni Syryjskie Oregano stosuje się tak samo jak to ,,tradycyjne'' Greckie Oregano, należy jednak pamiętać że zarówno świeże jak i suszone jest ono sporo mocniejsze, pikantniejsze w smaku. Można więc stosować je nie tylko do pizzy, sosów bolońskich czy wszelakich pieczeni ale również z dużym umiarem do sałatek, wytrawnych serków, sosów i majonezów.

   ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

  Origanum syriacum podobnie jak pozostałe rośliny należące do tego gatunku zawiera antybakteryjne i antygrzybiczne substancje chemiczne tymol i karwakrol. Ziele tej rośliny, zarówno świeże jak i suszone poprawia trawienie, pomaga w walce z reumatyzmem, przeziębieniem, wrzodami żołądka i dwunastnicy oraz nadmiarem gazów jelitowych. Żucie świeżych gałązek oraz płukanie mocnym naparem pomaga przy bólu zęba i zapaleniu dziąseł. W medycynie ludowej od wieków oregano podawane jest kobietom cierpiącym na zanik menstruacji w celu jej pobudzenia a także mężczyznom przeciw łysieniu. Dzięki zawartości kwasu rozmarynowego zioło to ma właściwości silnie przeciwutleniające. Zmiażdżone ziele w formie okładów stosowane jest przy infekcjach skórnych oraz drobnych zranieniach i obtarciach w celu odkażenia. Spożywanie większych ilości może być szkodliwe dla kobiet w ciaży i małych dzieci. Ze względu na najwyższą zawartość substancji leczniczych w roślinie najbardziej wskazanym okresem zbiorów w celu ususzenia jest czas kwitnienia.