Zioła z Odległych Krain

Szanowni Zielarze. Blog ten poświęciłem artykułom popularyzującym mało lub w ogóle nieznane w Polsce zioła, przyprawy a także warzywa i owoce. Celem moim jest przekazanie Państwu wiedzy, pozyskanej przeze mnie zarówno ze źródeł naukowych jak i własnych doświadczeń i obserwacji. Mam nadzieję, że prezentowane tutaj informacje, będą dla Państwa użyteczne. Chciałbym jednak podkreślić, że spożywanie i użycie medyczne opisanych tu roślin, powinno być skonsultowane z lekarzem.

sobota, 14 czerwca 2014

Sideritis scardica - Gojnik scardica, Grecka Górska Herbata

English version

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

Sideritis zwany w Polsce Gojnikiem jest rodzajem bylin należącym do rodziny jasnowatych. Sideritis scardica pochodzi z gór Bałkan gdzie od czasów antycznych uważany jest za panaceum. Herbata z jego pędów kwiatowych jest bardzo popularna w Bułgarii, Grecji, Macedonii, Turcji, Albanii i niektórych innych rejonach Morza Śródziemnomorskiego. Gdzie roślina ta porasta górskie stoki i w ostatnim stuleciu zaczęła być również uprawiana przemysłowo. Pomimo że wiedza na temat właściwości leczniczych jakie posiada Gojnik, została potwierdzona przez badania laboratoryjne i kliniczne, zioło to jest wciąż prawie całkowicie nieznane w reszcie Europy i na innych kontynentach. W Bułgarii, gdzie Gojnik scardica wpisany został do Czerwonej Księgi roślin zagrożonych wyginięciem, herbata z niego jest bardzo popularna. Wychwalana jest ona za swój unikalny, subtelny aromat i zalety zdrowotne, które przyniosły jej imię Bułgarskiej Viagry. Interesującym jest fakt że podczas rządów Komunistów, kiedy Bułgaria należała do Bloku Socjalistycznego, informacje o tej roślinie nie były upubliczniane i jedynie członkowie partii mieli do niej dostęp i możliwość jej konsumpcji. Herbata z Gojnika była podawana zarówno rosyjskim jak i amerykańskim astronautom przed wyprawami w przestrzeń kosmiczną. Istnieje kilka gatunków z tego rodzaju, które posiadają bardzo zbliżony zarówno wygląd jak i właściwości smakowe i medyczne, są to min. Sideritis scardica, Sideritis raeseri, Sideritis euboea, Sideritis montana i Sideritis syriaca wszystkie one występują naturalnie na Bałkanach i w rejonach Morza Śródziemnomorskiego i mają tendencję do hybrydyzacji.
Nazwa Sideritis pochodzi od greckiego słowa ,,sideros'' znaczącego żelazo i wiąże się ona z zastosowaniem tego zioła w leczeniu ran zadanych przez żelazne bronie. Scardica pochodzi od scardus - łacińskiej nazwy określającej pasmo górskie Szar Płanina, gdzie roślina ta została znaleziona i opisana przez niemieckiego botanika Augusta Grisenbach'a. W języku angielskim można zioło to znaleźć pod wieloma nazwami. Ironwort jest nazwą dla całego rodzaju Sideritis. Moutain Tea (Górska Herbata) i Greek Moutain Tea (Grecja była pierwszym exporterem tej herbatki) oraz Shepperd's Tea (Herbata Pasterzy) są nazwami pod którymi kryć się mogą różne gatunki Sideritis. Mursalski Tea (Мурсалски чай), Pirin Tea (Пирински чай) i Olympus Tea odnoszą się wyłącznie do Sideritis scardica i wskazują na region pochodzenia. Pierwszą nazwą określa się herbatę zebraną z zioła rosnącego w górach Rodopy, drugą zbiory z pasma Piryn - obydwa te rejony znajdują się na terenie Bułgarii, trzecia nazwa należy do surowca pochodzącego z Greckich gór Olimpu. Polska nazwa Gojnik odnosi się do właściwości przyśpieszania gojenia ran jakie posiada to zioło.

UPRAWA

W naturalnej formie Sideritis scardica jest byliną tworzącą niewielkie rozety liści wyrastajacych bezpośrednio z korzenia i jedynie łodygi kwiatowe (przeważnie nie wiecej niż dziesięć) wybijają się w górę, sięgając do 60cm. Ma to miejsce na skalistych zboczach gór lub obrzeżach lasów, gdzie Gojnik radzi sobie doskonale z niedostatkiem lub słabą jakością gleby. Z kolei w uprawie, przy dobrej jakości gleby (zasadowej lub neutralnej), jedna roślina potrafi rozrastać się do dwóch metrów średnicy, produkując ponad sto pędów kwiatowych jednocześnie. Gojnik rozmnażany jest z nasion dając kwiaty dopiero w drugim roku. Pomimo że jest to roślina wieloletnia, uważana jest za roślinę krótkowieczną. Lubi silne nasłonecznienie ale toleruje również półcień. Gojnik doskonale radzi sobie z ekstremalnymi upałami i okresowymi suszami jak i silnymi mrozami (do -25'C pod pokrywą śniegową lub sztucznym osłonięciem). Z kolei nie znosi nadmiernej wilgoci w glebie i łatwo zagniwa, szczególnie w okresie zimowym. W pełni rozwinięte łodygi kwiatowe mogą być zbierane od czerwca do sierpnia, przy wczesnych zbiorach można nawet uzyskać zadowalający drugi plon w okolicy września.

ZASTOSOWANIE W KOSMETYCE

Pomimo że zawartość olejków eterycznych nadaje tej roślinie bardzo przyjemny, wyrafinowany, subtelnie ziołowy zapach, na rynku perfum dostępny jest jedynie ,,Sideritis''. Jest to produkt stworzony w 2009 przez Maria Candida Gentile i skierowany jest zarówno do kobiet jak i mężczyzn. Również inne zalety tego zioła, jak właściwości przeciwutleniające, dezynfekujące i detoksyfikujące nie są dostatecznie wykorzystywane w kosmetyce. Z trudem można znaleść Gojnik w markach jak ,,Korres'' i ,,Ile de Jardin'' oferujące kremy, toniki i żele zawierające ekstrakt z Sideritis scardica, nadające skórze zdrowie i młody, piękny wygląd.

ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

Napary i odwary z pędów kwiatowych Sideritis scardica uważane są od wieków za panaceum. Ta herbatka o bardzo łagodnym, przyjemnym smaku, może być pita przy każdej okazji aby wspomóc leczenie lub zapobiec wszelkim chorobom. Pomimo wielu badań medycznych nie stwierdzono żadnych przeciwwskazań ani efektów ubocznych tego zioła. Dlatego Gojnik jest szeroko polecany przez lekarzy z wielu dziedzin. Jego przeciwzapalne, antyseptyczne i łagodzące podrażnienia działanie jest pomocne przy przeziębieniu, grypie, anginie, jak również astmie, bronchicie i innych dolegliwościach płuc. Picie szklanki na godzinę przed posiłkiem, zalecane jest przy wszelakich dolegliwościach układu pokarmowego. Gojnik wzmacnia zarówno wątrobę jak i nerki i uważany jest za pomocny przy infekcjach dróg moczowych oraz chorobach prostaty i reumatyźmie. Badania kliniczne dowiodły jego właściwości przeciwdziałania osteoporozie. Spożywanie tej herbatki wzmacnia oczy, pamięć oraz wpływa kojąco na układ nerwowy. Gojnik obniża ciśnienie krwi co pomaga zapobiegać atakom serca a jego właściwości przeciwutleniające i detoksyfikujące stwarzają go użytecznym przy zapobieganiu i walce z rakiem. Ogólne zalety prozdrowotne tej rośliny sprawiają ją użytecznym lekiem przy alergii oraz ogólnym osłabieniu organizmu, te wzmacniające właściwości przyniosły jej miano Bułgarskiej Viagry. Rozgniecione liście są doskonałym opatrunkiem na zranienia, ich powierzchnia jest omszona a sok działa odkarzajaco, co pomaga w procesie gojenia. Gojnik scrdica zawiera m.in. flawonoidy, diterpeny, steroidy, iridoidy, kumaryny, lignany i olejki eteryczne.

Źródła

http://www.fragrantica.com/news/MOUNTAIN-TEA-Sideritis-The-Humble-3706.html
http://shop.balkanherbs.co.uk/mursalski-tea-2-w.asp
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22274814
http://connection.ebscohost.com/c/articles/83586326/extracts-sideritis-scardica-as-triple-monoamine-reuptake-inhibitors
http://gigaplus.makeshop.jp/estia/pdf/sideritis/Sideritis-in-mood-disorders-and-ADHD.pdf

niedziela, 23 lutego 2014

Chrysanthemum coronarium, Chop Suey - Złocień wieńcowy, Chryzantema Jadalna

English version

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

Chryzantemy, zwane w Polsce również Złocieniami należą do najbardziej popularnych kwiatów ozdobnych w Europie i reszcie globu. Jednak poza Azją należą do najmniej znanych ziół i warzyw. Istnieje kilka gatunków, których kwiaty mają znaczącą rolę w Tradycyjnej Chińskiej Medycynie oraz innych dawnych tradycjach medycznych regionu ( najpopularniejsze są Ch. morifolium (ju hua) i Ch. indicum). Są również trzy będące wartościowymi warzywami. Chrysanthemum carinatum, syn. Ch. tricolor, jest unikalnym gatunkiem pochodzącym z północnej Afryki, z kolei dwa pozostałe zdają się być bardzo blisko spokrewnione.
Jednym z nich jest zapomniana europejska Chryzantema segetum (Złocień polny) a drugim azjatycka Chryzantema coronarium (Złocień wieńcowy), będąca prawdopodobnie potomkiem śródziemnomorskiego gatunku. Ten pierwszy gatunek jest obecnie spożywany prawdopodobnie jedynie na Krecie - gdzie nosi nazwę Mantilida (choć dokładniej to raczej hybryda obu, najczesciej nosząca nazwę łacińską Ch. coronarium). Drugi z kolei cieszy się ogromną popularnością w całej południowo-wschodniej Azji, gdzie poza użyciem kulinarnym ma również zastosowanie medyczne. Roślina ta posiada wiele azjatyckich nazw. Do najpopularniejszych należą : Tangho i Ai Cai używane w Chinach, Shungiku i Kikuna w Japonii i Tan O w Wietnamie. Osobiście uważam że to jednoroczne warzywo jest na tyle smaczne i łatwe w uprawie, że zasługuje na to aby zarówno w Europie jak i całej umiarkowanej strefie klimatycznej, być równie popularne jak sałata czy pietruszka.
Długie miesiące po napisaniu tego artykułu znalazłem gdzieś informację że jakieś mądrale zadecydowały o tym aby teraz oficjalnie nazywać tą roślinę mianem Glebionis coronaria, jednak ja wolę starą nazwę. Bowiem to Chrysanthemum coronarium a nie Glebionis coronaria ani żadne inne jej botaniczne synonimy (których jest sporo), znajduja się najczęściej w starej literaturze będącej najlepszym źródłem wiedzy o tradycyjnych zastosowaniach leczniczych tej rośliny

      UPRAWA

Chrysanthemum coronarium jest rośliną łatwą w uprawie ogrodowej w Polskich warunkach klimatycznych. Jest to roślina jednoroczna dorastająca do metra wysokości i przy regularnym uszczykiwaniu czubków pędów nabiera bardzo krzewiastych kształtów. Nasiona potrafią kiełkować już w temperaturze ok. 8'C, a wzrost kontynuowany jest nawet przy temperaturach pomiędzy 0'C a 5'C. Roślina ta znosi nawet lekkie przymrozki. Najlepsze plony z tego warzywa, otrzymać można sadząc ją w dobrą kompostowa lub torfowa ziemię o odczynie neutralnym lub lekko kwaśnym, ok. 20'C, przy utrzymanej wysokiej wilgotności i częściowym zacienieniu. W wysokich temperaturach, suchych warunkach i silnym nasłonecznieniu, Chryzantema ta szybko zaczyna zawiązywać pąki kwiatowe a jej liście staja się gorzkie.
   Przy zbiorze samych górnych częsci pędów, niepozwalając tym samym roślinie na wytworzenie kwiatów, można mieć pożytek z tych samych roślin od ostatnich do pierwszych mrozów. Przypuszczam że w warunkach szklarniowych można ją nawet traktować jako roślinę dwuletnią. Jednak jako że zawiązuje ona bardzo łatwo nasiona, które jak już wspomniałem wschodzą bardzo dobrze. Można wysiewać nowe rośliny co pewien okres, ścinając stare tuż nad ziemią zostawiając tylko trochę pędów aby wytworzyły kwiaty przynoszące pożądane nasiona.

     ZASTOSOWANIE KULINARNE

Liście, jak i całe młode, delikatne pędy są doskonałym świeżym warzywem, z lekką nutą goryczy i charakterystycznym aromatem Chryzantem. Części te są bardzo soczyste i delikatnie chrupiące świeżo po zerwaniu, o ile rośliny były dostatecznie silnie podlewane. Mogą one być wykorzystywane zarówno do kanapek i sałatek, jak i np. drobno posiekane do ziołowych twarożków w ten sam sposób co rukola. W południowo-wschodniej Azji zielenina z Chryzantemy ma bardzo szerokie i powszechne zastosowanie w potrawach. Robi się z niej pikle, opieka w panierce Tempura, przysmarza, gotuje na parze lub w zupach i gulaszach - dodając na końcu aby uniknąć rozgotowania. W Japonii sporządza się pikle z płatków, nazywane Kikumi oraz zamacza całe kwiatki w sake i używa jako zakąski pobudzającej apetyt. Środki kwiatków są dosyć gumowe, gorzkie i bardzo aromatyczne, z kolei same płatki są bardzo subtelne zarówno w teksturze jak i smaku odmiennym od zielonych części rośliny i mogą być na świeżo dodawane nawet do deserów. Całe kwiatki mogą być również suszone na herbatki ziołowe.

ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

Chryzantema coronarium jest bogatym źródłem witamin i minerałów, przede wszystkim: potasu, który pomaga obniżyć ciśnienie krwi, żelaza, witaminy B-komplex, C oraz beta-karotenu, przeciwutleniacza pomagającemu uniknąć raka płuc. Zawiera również szereg bioaktywnych związków chemicznych min. alfa-pinen i benzaldehyd wspierające trawienie i absorpcję składników pokarmowych. Spożywanie ziela tej Chryzantemy pomaga przy przeziębieniach i gorączkach, wszelakich infekcjach, bólach głowy, suchych oczach, stanach zapalnych, arteriosklerozie, zaparciu a także chroni przed powstawaniem kamieni nerkowych i zawałami serca.
Nadmierne spożycie powinno być unikane ponieważ cała roślina (a w szczególności środki kwiatków) zawiera pyrethrin, który w większych dawkach jest potencjalnie szkodliwy. Roślina ta może również wywołać reakcje alergiczne, szczególnie u osób uczulonych na ambrozje, mniszek lekarski, nawłoć, słoneczniki lub stokrotki. Spożycie Chryzantemy powinno być unikane przez osoby zażywające leki na podwyższone ciśnienie, podagrę, HIV, opryszczkę, immunosupresanty oraz insulinę. Z powodu braku badań odradza się spożywanie tej zieleniny przez kobiety w ciąży oraz karmiące matki.