Rhus typhina, Rhus hirta - Sumak Octowiec

 English version

      KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

   Sumak Octowiec jest wysokim krzewem lub niewielkim drzewem, o malowniczym kształcie, atrakcyjnych czerwonych owocniach i liściach przebarwiających się na szkarłatno na jesieni. Pochodzi z wschodnich terenów Ameryki Północnej, zdobył jednak olbrzymią popularność w Europie hodowany dla celów ozdobnych. Rhus typhina (synonim Rhus hirta) jest najczęściej spotykaną odmianą Sumaka w północnej Europie, ale nie jest on tu znany ze swojego zastosowania kulinarnego i leczniczego, co jest tradycją Północno-Amerykańskich Indian czasami wciaż kultywowaną w USA. Tworzy on hybrydy nie tylko z Północno Amerykańskim Rhus glabra (Sumak Szkarłatny) i Rhus copallina, posidającymi takie same właściwości medyczne i kulinarne, tak więc ich hybrydy powinny równierz. Ale i Śródziemnomorskim Rhus coriaria (Sumak Garbarski), którego owoce stanowią popularną przyprawę na Sycylii, w Turcji, Syrii, Tunezji i innych państwach tego rejonu. Istnieją również blisko spokrewnione, jadalne Sumaki w Chinach - Rhus chinensis, Indiach - Rhus punjabensis, oraz innych południowo Azjatyckich krajach.

   Jeśli boicie się sumaków bo słyszeliście o Trującym Sumaku (Toxicodendron vernix), wiedzcie że ma on znacznie różniący się wygląd i białe owoce, tymczasem owocnie wszystkich jadalnych sumaków są czerwone. Poza tym spotkanie go nie tylko w Polsce ale także w całej Europie jest prawie niemożliwe, i bardzo trudne nawet w miejscach pochodzenia tej rośliny w Ameryce Północnej. Dr. Henryk Różański na swojej stronie pisze o tym że mikro włoski, którymi pokryte są liście, owoce i młode pędy Sumaka Octowca, mogą powodować problemy z oddychaniem, alergie, ataki astmatyczne oraz wysypki w miejscach otarcia o skórę. Nigdy nie spotkałem się z taką informacją w żadnym innym źródle, ani sam nie zaobserwowałem takich reakcji, pomimo wieloletniego kontaktu z tą rośliną. Jednak brzmi to na tyle możliwie że doradzam każdemu osobiste zbadanie, przed podjęciem decyzji o ewentualnym posadzeniu tej rośliny w pobliżu swojego domu.

   Niektóre plemiona Północno-Amerykańskich Indian używały ususzone owoce, liście lub sproszkowaną korę Sumaka Octowca w połączeniu z tytoniem, do palenia podczas ceremonii fajki pokoju.

   Różne części z rośliny Rhus typhina używane są do uzyskiwania różnych kolorów barwnika, same owoce mogą barwić tkaniny na czerwono, brązowo lub czarno, w zależności od tego jak zostały spreparowane i w jakim stadium rozwoju były zbierane.

  

       UPRAWA

    Rhus typhina jest łatwym w uprawie krzewem, szybko przekształcającym się w niewielkie piękne drzewko. Potrafi urosnąć 3m w przeciągu jedynie trzech lat, jednak zazwyczaj jego wzrost zahamowywuje się po osiągnięciu 5m wysokości. Szerokość jego korony jest zazwyczaj większa niż wysokość. Jej majestatyczny kształt prezentuje się szczególnie wyjątkowo w okresie jesieni, kiedy liście nabierają szkarłatnej lub złocistej barwy. Również jego karmazynowe owocnie, pojawiające się późnym latem są dużą ozdobą, o wiele większą niż mało wyraziste zielonkawo-żółte kwiatostany. Stożkowate owocnie potrafią utrzymywać się na czubkach pędów przez całą zimę, dając uroczy kontrast w śnieżne dni. Ale jeśli chcecie spożytkować je w kuchni, nie zwlekajcie z tym i zbierajcie od razu po ich przebarwieniu się w pełni na czerwono. Z czasem bowiem deszcze wypłukują kwaskowatą mięsistą otoczkę nasion i często następuje gnicie owocni. Tuż po zbiorze (całe czerwone owocostany) można je użyć na świeżo, zamrozić lub pokruszyć na kawałki i ususzyć. Korę należy zbierać na wiosnę lub latem i suszyć.

   Większość populacji Sumaka Octowca posiada tylko męskie albo żeńskie kwiaty, niektóre jednak są obupłciowe i same się zapylają. Rhus typhina potrafi się zaadaptować do niemal każdych warunków (w klimacie umiarkowanym), dlatego nie jest pytaniem gdzie roślina ta będzie się dobrze czuła, tylko gdzie my będziemy się z nią dobrze czuli (niewiele łączy ją z Trującym Sumakiem, jednak jak wiele innych roślin może wywoływać alergie). Wytrzymuje mrozy do -30'C jak i silne upały i susze, nie toleruje jedynie bagnistego podłoża i silnego zacienienia. Sumak ten zazwyczaj rozrasta się za pomocą kłączy, tworząc z czasem całe kolonie małych krzaczków, dookoła dużego matczynego drzewka. Dlatego należy kontrolować jej rozwój zanim stanie się rośliną inwazyjną dla otoczenia.

      ZASTOSOWANIE KULINARNE

   Owocnie Sumaka Octowca mają przyjemnie kwaśny smak i poprzez zalanie zimną wodą robi się z nich sumakową lemoniadę, która jest tradycyjnym napojem indian Cherokee nazywanym Quallah (zazwyczaj pitym z miodem). Mogą one być one również użyte jako substytut soku z cytryny, kwasku cytrynowego lub octu. 

   Suszone i zmielone owocostany Rhus coriaria (identyczne w smaku do tych zebranych z Rhus typhina) stanowią popularną na Bliskim Wschodzie i rejonie Morza Śródziemnomorskiego przyprawę, zwana po prostu Sumac - co oznacza czerwień w j. Syryjskim. Dodaje się jej do kebabów, pieczonego kurczaka, potraw z ryb, gulaszy, pizzy, ryżu, ziemniaków i sałatek. Jest to jeden z ze składników niektórych odmian mieszanki przypraw zwanej Za'atar, której podstawę stanowi Origanum syriacum.
   Młode czubki pędów Rhus typhina mogą być po obraniu ze skórki spożywane na surowo, duszone, gotowane lub pieczone. Ich smak jest łagodny i przypomina szparagi, mogą być one dodawane do zup, gulaszy i zasmażek.
 

      ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

 

   Rhus typhina używany był w tradycji wielu Północno-Amerykańskich plemion Indian, jako roślina lecznicza na wiele różnych dolegliwości zdrowotnych i niektórzy amerykańscy zielarze kultywują tą wiedzę. Która niestety jest głównie całkowicie nieznana w Europie i innych miejscach, gdzie roślina ta jest popularna jako roślina ozdobna.

   Owoce Sumaka Octowca spożywane są na świeżo, suszone lub w formie naparów przy kaszlu, przeziębieniach, grypie, gorączkach, cukrzycy, kłopotach z trawieniem, biegunkach, bólach żołądka i dolegliwościach jelitowych, żuje się je rownież aby zatrzymać wymioty i aby zapobiec moczeniu łóżka. Napary używane są do płukania jamy ustnej przy bólach gardła i zapaleniu migdałków.

   Owoce te działają ściągająco, chłodząco, antyseptycznie, moczopędnie i oczyszczają krew. Zawierają głównie kwas jabłkowy, taniny, polifenole, aminokwasy, witaminy : C, B1, B2, B6, B12, cyanocobalamin, nicotinamide i biotynę. Są również dobrym źródłem potasu, wapnia, magnezu, fosforu i sodu.

   Suszona kora bogata jest w taniny i ma działanie antyseptyczne, ściągające, moczopedne, hemostatyczne, wzmaga laktację i tonizuje organizm. W formie odwarów używana jest przeciw biegunkom, gorączkom, hemoroidom, infekcjom nerek lub pecherza, zatrzymaniu wody w tkankach, kamienion w nerkach lub pęcherzu, bolesnym oddawaniu moczu, osłabieniu organizmu, wypadaniu macicy lub odbytu, i w celu stymulacji produkcji mleka u karmiących matek (w tym celu jadano również kawałki drewna z tego krzewu). 

   Liście mają działanie sciągające i wysoce przeciwutleniające, są bogate w garbniki hydrolizujace i w postaci naparów stosowane są w leczeniu astmy, biegunek, infekcji dróg moczowych, syfilisu, i używane do płukania obolałego gardła. Wodno-acetonowy ekstrakt z liści R. typhina wykazał działania indukujące interferony i przeciwnowotworowe, a metanolowy ekstrakt wykazał wysoki stopień inhibicji proteaz. Suszone liście palone były przez rdzennych Amerykanów w celu leczenia astmy.

   Korzenie są ściągające, oczyszczające krew, moczopedne i wymiotne, napary z korzeni spożywane były na krwotoki, a w połączeniu z Echinacea purpurea używane w leczeniu chorób wenerycznych.

   Kwiaty działają ściagająco i żoądkowo, napary z nich używano w przypadkach bólów brzucha.

   Sok z tej rośliny aplikowany jest na brodawki, u niektórych osób jednak mogą wystapić podrażnienia skóry. Okłady z korzeni używane były na czyraki. Okłady z owoców lub liści stosowano na poparzenia skóry wywołane przez kontakt z rośliną Toxicodendron radicans. Suszona kora może być używana do robienia antyseptycznych maści.

 

    Źródła

'' Medicinal Plants of Native America, Part 1 '' - Daniel E. Moerman, University of Michigan Press 1986

Antioxidant capacities of polyphenols from Sumac (Rhus typhina L.) leaves inprotection of erythrocytes against oxidative damage - Ewa Olchowik, Agnieszka Sciepuk, Saidmukhtar Mavlyanov, Nodira Abdullajanova, Maria Zamaraeva

http://firstways.com/2011/08/23/how-and-why-to-eat-sumac/
http://www.pfaf.org/user/plant.aspx?LatinName=Rhus+typhina
http://theepicentre.com/spice/sumac/
http://www.thejaps.org.pk/docs/v-22-2/44.pdf
http://rozanski.li/?p=81
http://telemedicine.org/botanica/bot6.htm
http://www.cabi.org/isc/datasheet/47400
http://www.academicjournals.org/article/article1380377737_Borchardt%20et%20al.pdf
http://www.henriettes-herb.com/eclectic/kings/rhus-glab.html
http://pjbs.org/pjnonline/fin1548.pdf

https://www.sarcraft.com/news/2018/8/22/wildediblewednesday-822-staghorn-sumac