Zioła z Odległych Krain: Bugenwilla - Bougainvillea glabra, Bougainvillea spectabilis

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

Bugenwilla jest wieloletnim drewniejącym pnączem pochodzącym z Ameryki Południowej. Dzięki swoim pięknym kwiatom roślina ta stała się popularna na całym świecie, stając się jedną z najpowszechniejszych roślin ogrodowych w ciepłych rejonach, oraz rośliną doniczkową tam gdzie zimy są dla niej za surowe. Istnieje wiele kultywarów Bugenwilli, z kwiatostanami w wielu odcieniach czerwieni, różu, fioletu, żółci oraz czysto białe. Botanicy na całym świecie używają dla nich głównie nazwy Bougainvillea spectabilis i Bougainvillea glabra, ze wskazaniem że pierwsza rośnie bujniej. Stąd też jej potoczna nazwa Great Bougainvillea - Bugenwilla okazała. W rzeczywistości jednak trudno jest znaleźć znaczącą różnicę pomiędzy setkami odmian i klasyfikować je w inny sposób niż według koloru kwiatostanów. Jedynie białe kultywary zawsze wyróżniają się bardziej owalnymi liśćmi, zdecydowana większość pozostałych posiada mniej lub bardziej sercowate liście.
Pomimo że rośliny te ściągnięte zostały do Europy około 200 lat temu, i krótko potem rozpowszechnione zostały na całym świecie. Nadal sławne są jedynie jako kwiaty ozdobne. Wiedza o ich właściwościach leczniczych nie rozeszła się tak łatwo. Nieliczni ludzie używają Bugenwillę w Indiach, na Sri Lance i w Malezji, jednak jedynie w Południowej i Centralnej Ameryce i Meksyku, jej tradycyjne medyczne zastosowanie cieszy się jakąkolwiek popularnością. W ostatnich latach przeprowadzono sporą liczbę badań naukowych, w kilku różnych krajach, testując w laboratoriach i potwierdzając lecznicze właściwości Bugenwilli. Jednak nie przyczyniło się to znacznie do zwiększenia popularności jej użycia jako ziołowego leku. Kolorowe kwiatostany Bugenwilli używane są czasem również do barwienia tkanin.
Poza różnymi wariacjami nazwy Bougainvillea jak np. : Buganvilea (Brazylia), Bougainvillier (Francja), Bogambilia (Hiszpania), Booganbel (Hindi), Baganbilas (Bengali), Bongabilya (Tagalog). Roślina ta posiada wiele innych potocznych nazw jak : Paper Flower, Glory of the Garden, Cansarina, Ceboleiro, Juvu (Brazylia), Tres-Marias (Portugalia), Santa Rita, Trinitaria (Hiszpania), Drillingsblume (Niemcy), Sekku-Pan (Mianmar), Ye Zi Hua (Chiny), Kembang Kertas (Indonezja), Bunga Kertas (Malezja), Shpupu-Kutshanat (Meksyk), Fuengfa (Tajlandia), Hoa Giay Nhan (Wietnam), Livetso (Kongo), Ikada-kazura (Japonia)

UPRAWA

Bugenwilla jest tropikalną rośliną o drewniejących pędach, mających tendencję do pięcia się po wszelkich podporach. Posadzona samodzielnie tworzy formę krzewu o wykładających się pędach i może osiągać ok 4m wysokości. Jednak posiadając podporę będzie się zachowywać jako pnącze. W tropikalnych ogrodach potrafi piąć się po drzewach lub innych podporach, nawet do wysokości 15m. Istnieją również odmiany karłowate. Roślina ta rośnie najlepiej w temperaturze powyżej 18'C, a ginie kiedy jest narażona na temperatury nieco poniżej zera ( jednak samo zgubienie liści nie oznacza jej śmierci, zawsze jest szansa ze odbije z korzenia, o ile mróz nie był zbyt silny). W rejonach o klimacie z okresowymi silnymi suszami często wchodzi w stan uśpienia, gubiąc liście i wypuszczając nowe dopiero po pierwszych deszczach. Dlatego istnieje szansa na zimowanie jej w Polsce w pojemnikach, w chłodnych pomieszczeniach gdzie mogłaby hibernować do wiosny. Mając jednak ciepłe i słoneczne miejsce lepiej jest dać jej szansę na oczarowanie nas swoim kwieciem w okresie zimowym. Należy jednak pamiętać że Bugenwilla kwitnie słabiej jeśli nie miała w ciągu roku okresu lekkiej suszy lub chłodu.
Roślina te może kwitnąć nawet przez cały rok na okrągło, kwiaty te nie posiadają płatków ale w zamian zdobione są przez kolorowe podsadki kwiatowe. Rośnie najlepiej w żyznej glebie, wilgotnej lecz nie za bardzo, nie boi się silnego nawet przesuszenia ani zasolenia gleby. Słabe kwitnienie lub jego brak, może być spowodowane zbyt obfitym podlewaniem, przenawożeniem lub niedostatkiem światła. Jeśli tworzy ona młode bujne przyrosty i nie kwapi się do kwitnienia należy ją nieco ,,przegłodzić'' i zapewnić maksimum światła. Dla zachowania oryginalnego koloru matecznika należy rozmnażać ją poprzez sadzonki lub odłogi pędów.
Istotną rzeczą o jakiej trzeba pamiętać jest posiadanie przez Bugenwillę ostrych cierni (1-2cm) ukrytych pod liśćmi, mogących silnie zranić, w szczególności nieświadome dzieci. Można jednak gdzieniegdzie znaleźć odmiany bez cierni. Wiele osób wykorzystuje silne zdolności adaptacyjne Bugenwilli, oraz łatwość w kształtowaniu, do tworzenia z niej kwiecistych bonsai.
Ekstrakty z Bugenwilli używane są do zwalczania wirusowych infekcji na pomidorach, papryce i okrze. Metanolowe ekstrakty z kwiatostanów są bardzo dobrym wskaźnikiem pH.

ZASTOSOWANIE KULINARNE

Kwiaty Bugenwilli są jadalne, mogą być zjadane na surowo i mają subtelnie gorzki, orzeźwiający smak. Używane są do sałatek i napoi (fioletowe nadają napojom fioletowy kolor), poszatkowane i zalane wrzącą wodą tworzą smaczną herbatę na przeziębienia. Można je również w całości maczać w panierce i smażyć na patelni, zamieniając w chrupiącą przekąskę.

ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

Bugenwilla posiada długą tradycję stosowania medycznego w Ameryce Południowej i Centralnej po Meksyk, na którą z rzadka można się natknąć w Indiach i innych tropikalnych krainach, gdzie jest bardzo popularna jako ozdoba ogrodów. Wszystkie części tej rośliny, łącznie z korzeniami, używane są jako surowiec zielarski, w postaci naparów (głównie kwiaty), wywarów (pędy, liście, korzenie) i nalewek (wszystkie części). Najczęściej spożywana jest w formie herbaty na kaszel, ból gardła, przeziębienie, grypę, gorączkę, biegunkę i cukrzycę ( zawiera pinitol - związek chemiczny imitujący insulinę ). Poza tym używana jest również przeciw żółtaczce i innym dolegliwościom wątroby ( zawiera chroniący wątrobę esculetin ), astmie, bronchitowi, w celu obniżenia kwasowości w żołądku, rozpuszczenia zakrzepów krwi, regulacji menstruacji i pozbycia białych upławów, oraz w przypadkach anemii połączonej z krwawieniem wewnątrz jelitowym i bólami brzucha. Napary sporządzane z kwiatów pite są jako środek poprawiający niskie ciśnienie krwi.
Pomimo że kultywary roślin nazywanych obecnie Bougainvillea spectabilis, B. glabra i ich hybrydy nazywane Bougainvillea specto-glabra nie mogą być zidentyfikowane za pomocą różnic morfologicznych. Naukowcy są zazwyczaj nieświadomi tego faktu, lub mają zbytnie obawy przed uznaniem tych roślin za synonimy. W rzeczywistości po prostu powtarzają nazwę spectabilis lub glabra, za tą jaka była im podana u źródła pochodzenia rośliny. Nieskupiając się na najistotniejszym fakcie różnicującym te pięknie rośliny - kolorze kwiatów. Niestety nawet opisy materiału roślinnego użytego w testach na bioaktywność kwiatów Bugenwilli najczęściej nie posiadają wzmianki o ich kolorze. Wiadomo jednak że zarówno fioletowe, magenta jak i ciemno czerwone kwiaty (a dokładniej przysadki kwiatowe), zawierają więcej pożytecznych antocyjanin niż te o jaśniejszych barwach.

Oczywiście jak w przypadku każdego zioła, Bugenwilla spectabilis/glabra posiada wiele różnych chemotypów. Jednak którakolwiek z tych dwóch nazw widnieje w tytule badań, ich wyniki zawsze potwierdzają istnienie jednego wzorca medycznego pędów i liści Bugenwilli s/g, zawierającego : antraquinony, saponiny, trójterpenoidy, flavonoidy, fenole, sterole, glikozidy, alkaloidy, taniny, furanoidy, proteiny przeciwwirusowe, pinitol, esculetin, kamferol, mirycetynę, kwercetynę, apigeninę, rutynę, kwasy : synapinowy, p-kumarynowy, p-hydroxy benzoic, ferulowy, galusowy, protocatechiuc, chlorogenowy, vanillic, kofeinowy, szczawiowy i syryngowy. Oraz dowodzą ich działania : przeciwutleniające, przeciwcukrzycowe, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, przeciwbiegunkowe, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, wykrztuśne, przeciwnowotworowe, przeciwzakrzepowe, przeciwwrzodowe, przeciwastmatyczne, przeczyszczające, osłaniające wątrobę, przeciwmiażczycowe, obniżające poziom cholesterolu, nicieniobójcze, larwobójcze, przeciwbólowe, wspomagające gojenie ran, przeciwalergiczne, przeciwmutageniczne, oraz obniża amylazę.
Podczas testów wodne ekstrakty znacznie obniżały poziom testosteronu u samców i estrogenu u samic mysz. Alkocholowe ekstrakty obniżają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i obniżają poziom złego cholesterolu. Testy nad efektami używania etanolowego ekstraktu z liści Bugenwilli, pokazują że obniża on znacznie poziom wapna i potasu w surowicy, oraz zwiększa stężenie fosforanu, mocznika i kreatyniny. Dlatego dłuższe spożywanie tego ekstraktu może negatywnie wpływać na normalne funkcjonowanie nerek i wątroby.