Zioła z Odległych Krain: Gynura bicolor - Gynura dwóbarwna, Szpinak Okinawski

English version

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

Gynura bicolor jest wieloletnią tropikalną, półsukulentyczną rośliną o wschodnio-azjatyckim pochodzeniu. Może ona rosnąć jako niski gęsty krzew, wysoka roślina okrywowa lub pnącze. W języku angielskim jest ona często potocznie nazywana Okinawan Spinach, czyli Szpinak z Okinawy, jako że od lat używana jest w Japonii, na Tajwanie, w Chinach i niektórych regionach Południowo-Wschodniej Azji jako liściaste warzywo. W ostatniej dekadzie jej skromna popularność rozprzestrzeniła się poza te azjatyckie kraje, dosięgając USA i Australię, ale ogólnie na światowej scenie roślina ta wciąż pozostaje rzadkością. Tak jak jej właściwości kulinarne tak i jej zalety zdrowotne są wysoce cenione, i w ostatniej dekadzie jej właściwości medyczne i skład fitochemiczny były sporadycznie testowane.
Inne nazwy Gynury bicolor to m.in. : Hong Feng Cai (Chiński), Sambung Nyawa Ungu (Malajski). Edible Gynura i Okinawan Lettuce (Angielski).
W internecie jest dużo błędnych informacji ponieważ roślina ta bardzo często błędnie nazywana jest przez amatorów - Gynura crepioides. Nazwa ta wyraźnie powstała ze zniekształcenia nazwy Gynura crepidioides, która jest tak naprawdę starym, obecnie nieużywanym synonimem dla Crassocephalum crepidioides. Crassocephalum crepidioides to roślina dosyć blisko spokrewniona z Gynurą bicolor, i dzieli z nią kilka zastosowań kulinarnych i medycznych, ale jest ona mniej bezpieczna w konsumpcji ponieważ zawiera więcej alkaloidów pirolizydynowych niż G. bicolor (dlatego może być szkodliwa dla ludzkiej wątroby nawet w nie tak olbrzymich dawkach). C. crepidioides również różni się wiele wyglądem od G. bicolor, dlatego żaden poważny ogrodnik nie może obu roślin pomylić.
Autentyczne rośliny Gynury bicolor są też czasem źle oznaczane jako Gynura divaricata, Gynura pseudochina lub Gynura procumbens. Gynura procumbens jest akurat najbliżej spokrewniona z Gynurą bicolor, jej liście mają bardziej delikatnie ząbkowane krawędzię, a dolna strona liści jest u niej zielona a nie purpurowa, ale oba gatunki mają taki sam pokrój, ogólny wygląd i takie same kwiatki. Również smak obu jest prawie taki sam (uważam że smak G. bicolor jest tylko trochę bardziej orzechowo-ziołowy), i właściwości odżywcze i lecznicze bardzo podobne.

UPRAWA I ZBIÓR

Gynura dwóbarwna jest generalnie wieloletnim pnączem ale jej pędy są dosyć grube, wyprostowane i sztywne, dlatego przy regularnym przycinaniu czubków pędów, roślina ta może rosnąć jako niewielki krzew. Pozostawione bez przycinania, jej pędy mogą osiągać długość ok. 4m, płożąc się po ziemi lub pnąc po drzewie, płocie, itp. Jej liście i młode pędy są półsukulentyczne, starsze pędy stają się na wpółzdrewniałe. Dzięki zapasom wody w swoich tkankach potrafi ona przetrwać poważne susze, ale najbujniej rośnie na wilgotnej kompostowej glebie w wilgotnym tropikalnym klimacie. W naturze porasta ona wilgotne polany, obrzeża lasów, brzegi rzek i okolice jezior, ale nie miejsca bagniste, jako że woda zalegająca w podłożu powoduje gnicie korzeni Gynury. Problemu tego doświadczałem co roku w swoim ogrodzie na północy Filipin podczas pory deszczowej, tydzień nieprzerwanego deszczu na równym terenie i wszystkie Gynury były martwe od przegnicia. Dlatego zacząłem sadzić nowe sadzonki Gynury wyłącznie na zboczach, gdzie woda nie może się gromadzić. Jako roślina tropikalna nie może ona również znieść żadnych mrozów, ale znalazłem ciekawe twierdzenie o niej że ,, Rośnie na okrągło przez cały rok w ciepłym klimacie, a zginie na zimę w chłodniejszym klimacie - przeważnie odbijając na wiosnę.''
Gynura lubi pełne nasłonecznienie lub półcień, w silnym zacienieniu jej wzrost będzie powolny i zaburzony. Kwitnąć zaczyna ona po pewnym okresie niedoboru wody, głównie podczas suchych letnich miesięcy, Tak więc chcąc wywołać kwitnienie u Gynury w hodowli domowej, należy nie przycinać jej pędów przez jakiś czas (wciąż można zbierać trochę liści, trochę zostawiając na pędach) i stopniowo przestawać podlewać aż ziemia będzie bardzo sucha. Jeśli roślina ta będzie miała wystarczająco dobre nasłonecznienie w krótkim czasie powinny pojawić się na niej pąki kwiatowe. G. bicolor jest ogólnie łatwa w uprawie domowej i tak samo jak i w ogrodzie potrafi ona być ładną ozdobą, dzięki swojemu eleganckiemu pokrojowi i purpurowym młodym pędom i dolnym stronom liści. Jej kwiaty chociaż są dosyć drobne, pojawiają się grupkami po kilka i mają ładny, jaskrawy pomarańczowo-czerwony kolor. A po przekwitnieniu przekształcają się w równie atrakcyjne białe dmuchawce nasienne.
Gynura bicolor może być rozmnażana z nasion, ale sadzonki ukorzeniają się bardzo łatwo i szybko, i rozmnażanie przez odkłady jest również proste, ponieważ pędy które zaczną dotykać ziemi zazwyczaj wypuszczają korzenie w szybkim czasie. W porównaniu do innych warzyw liściastych jest ona dosyć odporna na szkodniki i choroby, ale czasem ona również jest atakowana, np. przez ślimaki lub grzyby.
Pomimo że Szpinak Okinawski radzi sobie na każdego typu glebie, dla najlepszych zbiorów roślina ta powinna rosnąć w żyznej, przepuszczalnej, wilgotnej kompostowej glebie w wysokiej temperaturze. Jej liście i delikatne czubki pędów mogą być zbierane przez cały rok na okragło, ale dopóki rośliny są wciąż młode i słabe lepiej jest zbierać same liście, zawsze zostawiając wystarczającą ilość aby nie spowalniać dalszego wzrostu tych roślin. Liście G. bicolor mają wciąż miękka skórkę i miąższ i są chrupiące nawet kiedy są już starsze, ale zawierają więcej składników odżywczych, mniej wody i lepiej się przechowują, nie więdnąc tak szybko jak młode nie w pełni rozwinięte liście. Oczywiście najlepiej jest zrywać świeże listki i czubki tuż przed spożyciem, jako że ich poziom zawartości przeciwutleniaczy spada z każdą minutą po zbiorze. Ale jeśli mamy potrzebę ich przechowywania przez kilka dni a posiadamy już duże rośliny, najlepiej jest ścinać całe długie pędy i przechowywać w takiej formie aż do czasu konsumpcji, przed którą należy oddzielić liście i delikatne czubki od twardych pędów. Jest to najlepszy sposób na zachowanie ich świeżości nawet przez tydzień w pokojowej temperaturze lub w chłodzie. Ale w celu ich naprawdę długiego przechowywania można je również suszyć.

ZASTOSOWANIE KULINARNE

Liście Gynury bicolor i jej młode delikatne czubki posiadają łagodny smak z orzechowo-ziołowym aromatem. Są one bardzo soczyste i chrupiące, trochę śluzowate i mogą być używane świeże lub gotowane w każdy możliwy sposób w jaki używa się warzyw liściastych. Mogą one być dodawane do sałatek lub kanapek, soków lub przecierów, duszone na parze lub gotowane jak szpinak, dodawane do zup, zasmażek, omletów lub smażane w panierce tempura.
Czerwonawo-purpurowy kolor dolnej strony liści Gynury bicolor może dodać sałatkom koloru, ale po ugotowaniu kolor ten czernieje i staje się mało atrakcyjny. Aby uniknąć rozgotowania na śluzowatą papkę, liście te powinny być gotowane tylko bardzo krótko.
Szpinak Okinawski jest warzywem o chłodzącym charakterze, dlatego w kuchni chińskiej jest on zazwyczaj gotowany z rozgrzewającymi składnikami, takimi jak imbir, olej sezamowy i wino ryżowe. W Japonii, jego liście są spożywane z dodatkiem sosu z saki, shoyu i octu winnego. Na Tajwanie jest on bardzo popularnym składnikiem kuchni wegetariańskiej. Jest on wysoce doceniany ze względu na swój oryginalny smak i właściwości odżywcze także w niektórych regionach Południowo-Wschodniej Azji, ale jest raczej mniej znanym warzywem.
Z liści, łodyg i korzeni można również sporządzać herbatkę gotując w wodzie.

ZASTOSOWANIE LECZNICZE

Popularność Gynury bicolor jako rośliny leczniczej jest tak niewielka jak jej dostępność. Jej zalety zdrowotne są dobrze znane prawdopodobnie każdemu kto spożywa ją jako warzywo w Japonii, na Tajwanie, w Chinach, Malezji i innych krajach Azji Południowo-Wschodniej. Ale nawet w tych rejonach jest ona raczej mało znaną rośliną. I jedynie kilka książek i stron internetowych o azjatyckich roślinach leczniczych zawiera jakiekolwiek informacje o G. bicolor. Ale wygląda że staje się ona obecnie coraz bardziej popularna w Południowej Azji, a nawet zaczyna być znana poza, np. w USA, Australii i Rosji. Dzięki przyciągnięciu na siebie większej uwagi w ostatniej dekadzie, mała liczba badań naukowych została przeprowadzona, testując fitochemię i właściwości medyczne G. bicolor, głównie w Japonii, Chinach, na Tajwanie i w Malezji.

Gynura bicolor jest tradycyjnie spożywana jako ludowy środek leczniczy na : nadciśnienie krwi, cukrzycę, nowotwory, zaparcia, zapalenia, opryszczkę, wysypkę, krosty, reumatyzm, schorzenia nerek, migreny, bolesne miesiączki, stan poporodowy, krwioplucie, w celu polepszenia krążenia krwi i zatrzymania krwawienia, ulgi w opuchliznach i dla oczyszczenia krwi. Świeże zmiażdżone liście są używane do okładów na choroby skóry i rany.

W Tradycyjnej Chinskiej Medycynie Gynura bicolor jest opisywana jako zioło o zimnej naturze, dobre do leczenia chorób wywołanych nadmiarem gorąca w ciele. W terminologii Zachodniego Ziołolecznictwa zioło to jest opisywane jako : przeciwutleniające, przeciwnowotworowe, przeciwzapalne, przeciwnadciśnieniowe, przeciwhiperglikemiczne, podwyższające odporność organizmu i chelatacyjne (oczyszczające organizm z metali cięzkich).
Wyniki jednego z badań wykazały że extrakt z G. bicolor otrzymany za pomocą octanu etylu, posiada cytotoksyczność i wywołuje apoptozę i nekrotyczna śmierć komórek u komórek rakowych jelita grubego (HCT 116 i HTC 15), a inne że roślina ta może wywoływać apoptozę u komórek białaczki HL60.

Gynura bicolor jest bogata we flawonoidy (antocyjaniny, kwercetyna, kamferol), glikozydy (quercitrin, isoquercitrin, rutyna) i polisacharydy, zawiera również : terpenoidy, seskwiterpeny, terpeny, fenole, kwas kawowy i beta-karoten. I jest dobrym źródłem żelaza, potasu, wapnia i witamin A i C.
W liściach G. bicolor wykryto : 5-p-trans-coumaroylquinic acid, 4-hydroxybenzoic acid, kampferol-3-O-rutinoside, 3,5-dicaffeoylquinic acid, kampferol-3-O-glucoside, guanosine i chlorogenic acid, 1,1-diphenyl-2-picrylhydrazyl, 2,2ʹ-azino-bis(3-ethylbenzothiazoline-6-sulphonic acid), 3,4-O-dicaffeoyl-quinic acid, 3,4-dihydroxylbenzoic acid, 3-O-caffeoyl-quinic acid, 3,4-dihydroxybenzaldehyde i megastigmane-type norisoprenoids.
W łodygach znaleziono zawartość : ethyl caffeate, esculetin, dihydrocaffeic acid, 3,4-O-dicaffeoyl-quinic acid, 3,4-dihydroxyphenylethane, p-hydroxyphenylpropionic methyl ester, methyl dihydrocaffeate.

Olejek eteryczny otrzymany z liści Gynury bicolor zawiera głównie (E)-β-caryophyllene (31.42 %), α-pinene (17.11 %) i bicyclogermacrene (8.09 %), z kolei główne komponenty olejku eterycznego wyekstraktowanego z łodyg to α-pinene (61.42 %), β-pinene (14.39 %) i mircen (5.10 %).

PRZECIWWSKAZANIA

Pomimo zawartości alkaloidów pirolizydynowych (z których wiele potencjalnie szkodzi komórkom wątroby), testy laboratoryjne wykazały że Gynura bicolor jest bezpieczna do konsumpcji. Nie zanotowano również aby występowały nagłe skutki uboczne, ani długofalowy negatywny wpływ na zdrowie spożywania G. bicolor, w żadnym z krajów w których wiele osób jada Szponak Okinawski regularnie. Niemniej jednak, umiar jest zalecany przy spożywaniu Gynury bicolor, szczególnie dla osób ze słabą wątrobą, jako że wiele raportów wykazuje że duże ilości alkaloidów pirolizydynowych w diecie przez długi okres czasu mogą powodować uszkodzenia wątroby.