Plectranthus amboinicus, Plectranthus tomentosa - Kubańskie Oregano

  ZAMIESZANIE Z NAZEWNICTWEM

  Kubańskie Oregano wbrew tej nazwie nie jest zaliczane do rodzaju lebiodek (Origanum), ani nie pochodzi z Kuby. Wiele źródeł podaje że roślina ta najczęściej zwana po łacinie Plectranthus amboinicus, rozpowszechniona została poprzez ściąganie jej z zachodnich rejonów Afryki, choć istnieje również teoria iż kolebką rośliny jest wyspa Ambon znajdująca się w rejonie Indonezji. Kubańskie Oregano jest niewielką, wieloletnią krzewinką, która zdobyła uznanie dzięki swojej użyteczności kulinarnej i medycznej już w zamierzchłych czasach i obecnie jest powszechnie kultywowana w wielu rejonach świata o ciepłym klimacie. Szczególnie popularna jest na Kubie, na zachodzie Indii oraz Florydzie i Karaibach będąc substytutem właściwego Oregano (Origanum vulgare), które marnie rośnie w klimacie tropikalnym. Plectranthus ten posiada wiele potocznych nazw w języku angielskim, które mogą być zaadaptowane na język polski równie łatwo jak Cuban Oregano co może prowadzić do wielu pomyłek. Nazwy bowiem takie jak Mexican Mint - Mięta Meksykańska czy Big Thyme - Duży Tymianek są nierzadko używane w odniesieniu do innych ziół. Do nie mniej znanych nazw rośliny należą : Spanish Thyme, Oregano Brujo, Indian Borage, Mexican Thyme, Allherb, Broadleaf Thyme. Natrafić można również na synonimy łacińskie Coleus amboinicus oraz Coleus aromaticus. Pomimo jednak utartego przypisywania mu łacińskiej nazwy Plectranthus amboinicus uważam że widoczny na zdjęciu kultywar, szeroko rozpowszechniony na Kubie oraz w Ameryce Północnej jak i Korei, jest to tak naprawdę Plectranthus tomentosa lub hybryda prawdziwego Plectranthusa tomentosa i Plectranthus cremnus. Przekonanie to wynika z porównania cech morfologicznych. Plectranthus tomentosa i cremnus są bowiem krępej budowy a ich liście są drobniejsze, zaokrąglone i charakterystycznie fałdowane wzdłuż unerwień. Tymczasem P. amboinicus określany również mianem Coleus aromaticus lub Plectranthus aromaticus rośnie bujniej i posiada bardziej owalne, większe liście z wyraźniejszym ząbkowaniem na brzegach.

                                                                                       
             UPRAWA

  Plectranthus tomentosa należy do sukulentów (roślin magazynujących zapasy wody w tkankach liści i łodyg) i jak większość z nich bardzo dobrze znosi susze i wysokie temperatury oraz piekące słońce. Niskie temperatury i silne zacienienie są natomiast dla niej zabójcze. Dorasta do około 50 cm wysokości  i nawet 80 szerokości, przy regularnym zbiorze czubków pędów zachowuje ładny, zbity pokrój. Roślina radzi sobie nawet w piaszczystej glebie. Jeśli jednak zależy nam na jej silnym wzroście należy posadzić ją w mieszance torfowo-kompostowej z dodatkiem piasku pilnując aby miała ona lekko alkaliczny (zasadowy) odczyn. Podlewać można ją często uważając jednak aby gleba nie była nazbyt mokra przez dłuższy czas ze względu na podatność korzeni na gnicie. W okresie zimowym należy podlewać roślinę ostrożnie robiąc nawet ponad tygodniowe przerwy. Ważne jest również aby temperatura wody nie była niższa od pokojowej. Przy wszelkich czynnościach wykonywanych przy roślinie należy pamiętać że jest ona niesamowicie krucha i łatwo jest obtrącić jej kilka listków jak i złamać całą koronę. Późną jesienią mogą na roślinie pojawić się lekko fioletowawe, zebrane w kiście kwiatki są one jednak na tyle nie pozorne że nie stanowią znacznej ozdoby.

      ZASTOSOWANIE KULINARNE

  Kubańskie oregano posiada oryginalny, dosyć silny aromat w którym można odnaleźć nutę zarówno oregano i tymianku jak i mięty czy szałwi. Całe wierzchołki pędów po drobnym posiekaniu są wspaniałą przyprawą do wszelakich mięs, ryb jak i sosów i sałatek. Jak każde z ziół nadających się do użytku po ususzeniu, traci swój aromat proporcjonalnie do stopnia rozdrobnienia. Znaczy to, że czym bardziej rozdrobnimy ziele rośliny, tym szybciej będzie ono traciło na smaku i aromacie. W tym przypadku jest to o tyle kłopotliwe że nie tylko całe kawałki łodyg ale i same oderwane liście bardzo silnie utrzymują soki w swoich mięsistych tkankach bardzo długo opierając się suszeniu. Dlatego osobiście polecam pozostanie przy zbiorze ,,na bieżąco'' wedle potrzeby i oczywiście stanu rozwojowego rośliny (im więcej liści i łodyg oberwiemy tym wolniej będzie ona rosła). Sok ze świeżo wyciśniętych liści oprócz wspomnianego aromatu ma także specyficzną kwaskowatą nutę i dobrze wkomponowuje się zarówno w herbaty ziołowe, orzeźwiające napoje chłodzące jak i alkoholowe drinki. Użyteczna może być właściwość kojąca Plectranthusa przy uczuciu pieczenia w ustach spowodowanym nadmiarem chilli. Zjedzenie kilku świeżych listków daje uczucie orzeźwienia i odświeża jamę ustną.

  Całe kawałki świeżo zerwanych gałązek stają się przysmakami, tracąc sporo ze swojej pikanterii zarówno zapiekane w cieście jak i smażone na maśle.

              ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

   Ze względu na zamieszanie związane z przypisywaniem niesłusznie nazwy amboinicus różnym gatunkom Plectranthusa trudno jest mi odnieść się do pewnych twierdzeń. Należą do nich przypisywanie roślinie właściwości pobudzania laktacji czy leczenia stanów reumatoidalnych i usuwania kamieni nerkowych. Z kolei moje poszukiwania jakichkolwiek informacji na temat leczniczych zastosowań Plectranthusa tomentosa lub P. cremnus póki co nie przyniosły żadnego efektu. Z pewnością jednak mogę go polecić na wszelakie problemy związane z przeziębieniem, brakiem apetytu czy problemami z trawieniem a także na bóle głowy.

 

Salvia elegans / Salvia rutilans - Szałwia Ananasowa

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

  Przydomek czyli drugi człon nazwy łacińskiej nadanej tej roślinie przez duńskiego botanika Vehl'a tj. elegans, doskonale oddaje jej charakter. Szałwia ta ma bowiem wiele wdzięku i atrakcyjności zarówno od strony ornamentalnej jak i kulinarnej. Nie tylko piękne pojawiające się późnym latem lub nawet zimą szkarłatne (istnieją również kultywary o różowych np. ,,Frieda Dixon'' i pomarańczowych) kwiaty zdobią roślinę. Same bowiem liście o niesamowicie subtelnym kształcie i fakturze jakby delikatnie zamszowej powodują że krzew ten prezentuje się bardzo elegancko nawet przed pojawieniem się czerwonych kwiatów. Poza roślinami o zielonych liściach, których obrzeża są delikatnie ,,ząbkowane'' można również spotkać kultywary takie jak ,,Golden Delicious'' o liściach złocisto-żółtych. Nazwa Salvia pochodzi od łacińskiego słowa ,,salvare'' – uzdrawiać. Być może drugi człon synonimu Szałwii elegans - Salvia rutilans nadanego przez francuskiego botanika Carriere'a oznaczający jasność odnosi się również do właściwości wpływu rośliny na organizm ludzki. Spożyta bowiem powoduje pobudzenie umysłowe przynosząc jednocześnie uspokojenie i uczucie relaksu.

        UPRAWA

  Roślina ta pochodzi z terenów Meksyku i Gwatemali gdzie rośnie nawet w wysoko położonych górach i osiąga wysokość do ok. 1.5m. Jest rośliną wieloletnią jednak w naszym klimacie nawet przy skrupulatnym okryciu lub okopczykowaniu szanse na przetrwanie przez nią zimy jest małe. Można więc traktować Szałwię Ananasową jako roślinę jednoroczną, wieloletnią zimującą w pomieszczeniu lub domową i delektować się jej urodą i smakiem na okrągło. Najlepiej rośnie ona na przepuszczalnej próchniczo-torfowej ziemi o obojętnym ph przy umiarkowanym podlewaniu. Nie należy się obawiać jej przesuszenie ponieważ nawet przy utracie wszelkich liści odzyskuje wigor i wypuszcza nowe po solidnym nawodnieniu. Regularne uszczykiwanie czubków gałązek zapewnia roślinie ładny zbity pokrój oraz dostarcza najsmakowitszych liści starsze są bowiem często dosyć suche i szorstkie. Te natomiast używać można susząc na herbatki lub aby użyć jako potpouri. Wymaga ona stanowiska słonecznego choć znosi również niewielkie zacienienie.

         ZASTOSOWANIE KULINARNE

   Zastosowanie świeżych liści o delikatnie gorzkawo-korzennym smaku i niesamowitym ananasowym aromacie ( istnieją również kultywary o aromacie zbliżonym do melona np. ,,Honey Melon'', o charakterystycznych krótszych, szerszych liściach karbowanych wzdłuż unerwień ) ma granice jedynie tam gdzie i wyobraźnia. Doskonale wkomponowywują się one bowiem zarówno do deserów jak i potraw mięsnych, dżemów, napoi chłodzących czy drinków. Listki Szałwii ananasowej szybko więdną dlatego najlepiej je spożywać świeżo po zerwaniu. Zarówno na kanapkach, w sałatkach, pastach rybnych, serkach jak i lodach dodaje smaku i wzmaga apetyt. Używać można również suszonych liści jednak mają one słabszy aromat. Prawdziwym przysmakiem są ok. 4cm długości trąbkowate kwiatki które u nasady zawierają rozkoszny słodki nektar w naturze wysysany przez kolibry. Kwiatki te są nie tylko dobrym dodatkiem smakowym ale i również ozdobą do wszelakich słodkości.

  Szałwia ta jak wiele innych szałwii staje się po ususzeniu składnikiem na herbatkę ziołową. Zarówno zaparzona sama jak i w mieszankach z innymi ziołami pobudza trawienie, wzmacnia, relaksuje i orzeźwia ( szczególnie latem pita po ostygnięciu).

   

      ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

  Meksykańscy ziołolecznicy stosują Salvie elegans dosyć powszechnie. Przeprowadzone badania laboratoryjne potwierdziły jej działanie antydepresyjne, przeciwlękowe i obniżające ciśnienie tętnicze krwi.

Helichrysum italicum – Kocanka włoska

     POCHODZENIE I CHARAKTERYSTYKA

  Kocanka Włoska to śliczna wieloletnia krzewinka (ok.50cm h), której iglastokształtne, omszone liście dzięki swojej srebrno-białej barwie czynią ją bardzo dekoracyjną rośliną. Ozdobą są również złociste kwiaty pojawiające się w okresie letnim. Drobne,zebrane w niewielkie kwiatostany ze względu na swoją trwałość doskonale nadają się do suchych bukietów dlatego na zachodzie Europy często nazywana jest Nieśmiertelnikiem (ang. Everlasting,fr.Immortelle). Roślina ta jak nazwa łacińska wskazuje, pochodzi z cieplejszych rejonów Europy, dlatego może nieprzezimować w naszych ogrodach jeśli temperatury będą bardzo niskie. Najlepiej nadaje się więc do donic które bez problemu można wstawić na zimę do cieplejszych pomieszczeń. Pomieszczenia do zimowania Kocanki włoskiej nie mogą być pomieszczeniami ciemnymi takimi jak piwnica ponieważ w przeciwieństwie do np. hortensji nie gubi ona liści i nie wchodzi w stan spoczynku. Kocanka włoska powinna mieć zapewnioną przepuszczalną glebę kompostowa oraz słoneczne stanowisko. Podlewać należy ją z umiarem, szczególnie przy niższych temperaturach ze względu na jej podatność na gnicie.

  ROŚLINA CURRY – ZASTOSOWANIE KULINARNE

  Ze względu na zapach liści przypominający do złudzenia mieszankę przypraw ,,Curry'', w krajach anglojęzycznych Kocanka włoska najczęściej nazywana jest potocznie ,,Rośliną Curry'' (Curry Plant). Zapach ten silnie wyczuwalny jest przy zroszeniu liści i jest on znacznie silniejszy od dosyć delikatnego gorzkawego smaku. Świeże, drobniutko posiekane liście dodaje się w niewielkich ilościach głównie do sałatek, majonezów i wytrawnych białych serków. Poleca się ją także do dań rybnych i z kurczaka szczególnie tych z ryżem, w których stosuje całe małe gałązki usuwając je przed podaniem, tyczy się to nie tylko pieczeni, gałązki kocanki można wrzucać do wody na krótko przed końcem gotowania aromatyzując w ten sposób ryż.

    ZASTOSOWANIE W KOSMETYCE

  Kocanka włoska ma zastosowanie w kosmetyce w postaci roztworów olejku eterycznego (wysoce cenionego zarówno w przenośni jak i dosłownie) oraz hydrolatu, maceratu a także naparów.Preparaty te mają właściwości silnie antybakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwwirusowe oraz antyoksydacyjne. Preparaty z kocanki są doskonałym środkiem stosowanym na skórę w celu gojenia ran, zaniku blizn oraz likwidacji stanów zapalnych i alergicznych skóry. Substancje aktywne rośliny poprzez działanie obkurczające na naczynka regeneruje skórę przy opuchnięciach, siniakach, oparzeniach, wybroczynach, przekrwieniach, rozstępach oraz trądziku. Olejek kocanki jest również składnikiem perfum, mydeł oraz innych kosmetyków.

  ZASTOSOWANIE W AROMATRAPII

  Pomimo iż miodowo-korzenny aromat ze względu na skojarzenia z potrawami z curry nie każdemu odpowiada, olejek eteryczny z kocanki włoskiej jest bardzo ceniony w aromaterapii. Posiada on właściwości relaksacyjne, immuno-stymulacyjne, tonizujące, łagodzące uczucie bólu, poprawiające samopoczucie, pomagające w walce z bezsennością jak również ulgę dla układu oddechowego szczególnie przy schorzeniach o podłożu bakteryjnym oraz astmatycznych. Jako środek regulujący pracę serca polecany jest przy palpitacji. Otrzymywany z wyselekcjonowanej specjalnie w tym celu odmiany Helichrysum italicum serotinum olejek ma zółtą, niekiedy czerwonawą barwę. Jego główne składniki to nerol i neryl acetate a także geraniol, pinene i linalol. Olejek ten uważany jest za bardzo efektywny w połączeniu z innymi olejkami np. Lawendowym ze względy na synergistyczne działanie. Patricia Davis, światowej sławy autorytet z dziedziny aromaterapii, w swojej książce ,, Aromatherapy an A-Z'' opisuje olejek Kocanki jako bezpieczny, nietoksyczny, nie wywołujący irytacji i tolerowany przez niemal każdą wrażliwą skórę. Zalicza ona również Helichrysum do najbardziej odpowiednich i bezpiecznych olejków do stosowania dla dzieci, zarówno do użycia przy masażach i w kąpielach jak i do zastosowania przy czestych u dzieci obtarć skóry i śinych stłuczeń.

      ZASTOSOWANIE W MEDYCYNIE

   Helichrysum italicum posiada dosyć szerokie zastosowanie w medycynie ludowej. Preparaty z tego zioła stosowane są zewnętrznie na bóle mięśni i stawów min. reumatyczne, opuchlizny, stłuczenia, krwiaki (substancje rośliny sprawiają że tkanki reabsorbują krew, znika zaczerwienienie i uczucie bólu wywołane uciskaniem nerwów) a także w celu zatamowania krwawienia i odkażenia przy drobnych zranieniach i obtarciach. Picie naparów wspomaga układ odpornościowy i zalecane jest przy przeziębieniach, gorączce, bólach żołądka, schorzeniach wątroby oraz astmie. Podobnie inhalacje z naparów są wielce pomocne w stanach zapalnych układu oddechowego i astmatycznych. Można również używać naparów w celu dezynfekcji jamy ustnej.

  SYNONIM   Helichrysum angustifolium