Zioła z Odległych Krain: Blumea balsamifera - Sambong, Kamfora Ngai, Blumea balsamiczna

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

Blumea balsamifera jest wieloletnim, bujnym krzewem występującym naturalnie w całej Południowo-zachodniej Azji. Jest ona również często uprawiana, zarówno przydomowo jak i na skalę komercyjną, ze względu na jej powszechne stosowanie w ziołolecznictwie. Zioło to posiada wieloletnie tradycje zastosowania w systemach medycznych Chin, Wietnamu, Tajlandii, Indii, Indonezji, Filipin i innych tropikalnych i subtropikalnych krajach tego rejonu świata. Roślina ta posiada wiele właściwości leczniczych i znana jest jako źródło olejku eterycznego bogatego w borneol - związek chemiczny podobny do kamfory, ale uznawany od niej za szlachetniejszy. Olejek otrzymany z Blumey balsamifery (poprzez destylację), nazywany jest Ngai Camphor - Kamfora Ngai i uznawany jest za posiadający lepsze właściwości niż olejek kamforowy pozyskiwany z Cinnamomum camphora, przez co jest od niego wyżej ceniony. Nie posiada on jednak tak wysokiej oceny jak olejek kamforowy otrzymywany z drzew Dryobalanops spp.. Liście Blumey balsamifery zanajdują się jako surowiec leczniczy w Nederlandzkiej Farmakopei, Famakopei Indii i Chińskiej Materia Medica, używane są zarówno w systemie Ajurwedy jak i Unani.
Istnieje kilka gatunków Blumey posiadających udokumentowane właściwości medyczne, jak Blumea lacera, Blumea axillaris, Blumea lanceolaria, Blumea laciniata, Blumea densiflora, wszystkie one są stosowane w tem sam sposób co Blumea balsamifera, będąca najbujniej rosnącym i najbadziej aromatycznym gatunkiem Blumey. Zanim roślina ta została nazwana jako Blumea balsamifera, znana była już pod nazwą Conyza balsamifera, posiada ona również inne synonimy, takie jak Pluchea balsamifera, Baccharis salvia, Blumea grandis, Conyza appendiculata i można by wymienić więcej, ale żadne z tych nazw nie są obecnie używane.
A oto niektóre z potocznych nazw B. balsamifera używane w różnych krajach, rejonach i językach : Ngai Camphor Plant, Nagi Camphor, Blumea Camphor, Camphor Plant (Angielski), Camphrier (Francuski), Poung-ma-theing, Phone-ma-thien, Hpone-mathein (Mjanma), Bai Mat (Kambodża), Cai dai be (Wietnam), Nat (Laos), Nat-yai (Tajlandia), Ai na xiang, Pen tsao (Chiny), Chapa, Bonga Chapa (Malay), Kukundara, Kukkuradru, Kukudru, Gangaapatri (Ayurveda, Sanskryt), Kakarondaa (w medycynie Unani), Kukronda, Kakoranda (Hindi), Bhambuda, Bhamaruda (Marathi), Kukur-soka, Kuk-sungh (Bengali), Mugongre (Assam), Sembung Utan (Sundanese), Sembung, Gatnung (Javanese), Sembung, Capa (Indonezyjski), Sambong (Tagalog), Lakadbulan (Bikol), Alibon (Visayan), Sobsob (Ilokano).

UPRAWA

Blumea balsamifera jest wieloletnim, wieczniezielonym krzewem o silnych, wznoszących się pędach i dużych podłużnych lisciach (do 40cm długosci). Jej wygląd jest na tyle atrakcyjny, że nawet pomijając zastosowanie użytkowe tej rośliny warto hodować ją dla samej ozdoby. Liście i młode pędy całe pokryte są delikatnymi, gęstymi, białymi mikro włoskami, ale rośliny rosnące w naturze na nizinach mają zazwyczaj bardziej gładkie liście od pluszowych liści krzewów rosnących w górach (roślina ta rośnie na wysokościach do 2200m npm.). Sambong występuje naturalnie w rejonach tropikalnych i subtropikalnych, na obrzeżach lasów, wilgotnych brzegach rzek, jak i suchych terenach porośniętych jedynie trawami, ale kiepsko znosi zacienienie i im mniej ma słońca tym mniej aromatu w liściach.
Przy regularnym przycinaniu roślina ta może pozostać niewielkim krzewem, ale w naturze w przeciągu zaledwie kilku lat zamienia się ona w małe drzewko, o ok. 4m wysokości i czasem nawet takiej samej średnicy. B. balsamifera często opanowuje tereny regularnie pustoszone przez pożary, ponieważ nowe pędy wybijają od korzeni, odbudowując spaloną naziemną część rośliny. Daje to nieco nadziei że starsze, silniejsze rośliny mogłyby przezimować w polskich ogrodach przy odpowiednim okopczykowaniu, nawet jeśli cała część naziemna przemarźnie. Krzew ten bowiem nie lubi niskich temperatur i już kilka kresek poniżej 0'C może być dla niego zabójcze. Niegroźne mu są z kolei żadne upały ani piekące słońce, roślina ta przetrwa nawet długotrwałe susze, ale może czasowo zgubić wszystkie liście.
Blumea balsamifera może być rozmnażana z nasion, sadzonek oraz poprzez odkłady. Liście mogą być zrywane w dowolnym czasie wedle potrzeby, ale za najlepszy okres do zbiorów uważa się okres przed kwitnieniem. Można również ścinać całe pędy co jest dogodne ponieważ łatwiej jest powiesić je do suszenia. Na skalę komercyjną czasem nawet całe młode rośliny są wyrywane.
Olejek eteryczny otrzymywany z tej rośliny używany jest do okadzania składowanych ziaren kukurydzy przeciwko Wołkom kukurydzianym (Sitophilus zeamais), liście i korzenie używane są jako pestycyd przeciwko insektom z rodziny Skoczkowatych żerujacym na liściach ryżu, oraz spokrewnionym z mszycami Spiralling Whitefly (Aleurodicus disperses), a także do zwalczania grzybic.

ZASTOSOWANIE KULINARNE

Na Filipinach napary z suszonych lub drobno posiekanych śweżych lisci Blumey balsamifera, spożywane są jako substytut herbaty. Osobiści uważam że najlepsze są te ze świeżych młodych liści, ponieważ są bardziej aromatyczne od tych z suszonych liści i mniej gorzkie od tych ze starszych świeżych liści. W Indiach w rejonie Assam, ze świeżych liści sporządza się pikantną pastę typu czutni (chutney - używane często jako dodatek do mięs lub ziemniaków), nazywaną Shaphinyaba (Szapinjaba), zarówno suszone jak i świeże liście używane są również jako gorzka, aromatyczna przyprawa stosowana podobnie do Szałwi i Bylic.

ZASTOSOWANIE W AROMATERAPII

Olejek eteryczny destylowany z ziela Blumea balsamifera nie jest popularny w zachodniej aromaterapii i nie widnieje w tematycznym piśmiennictwie. Pomimo że w niektórych źródłach zapisana jest wzmianka o Kamforze, to jest to Olejek Kamforowy (Camphor oil) destylowany z drzewa Cinnamomum camphora, Kamfora Ngai (Ngai Camphor) pozyskiwana z B. balsamifera nie jest nigdzie wymieniana. Jednak olejek eteryczny z Blumey balsamifera był zawsze ważnym środkiem stosowanym medycznie w wielu krajach Południowo-wschodniej Azji. Posiada on żółty lub bronzowo-żółty kolor, oraz zbliżony do kamfory ale odmienny, silny zapach, powodowany głównie przez wysoką zawartość związków chemicznych borneolu i camphory. Jest on olejkiem delikatnie rozgrzewającym, relaksującym ale jednocześnie lekko pobudzającym. Rozszerza oskrzela, oczyszcza organizm z toksyn, pobudza krążenie i obniża ciśnienie krwi, działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybicznie, obniża podwyższoną tempeaturę i przynosi ulgę w bólu, pobudza trawienie, pomaga w pozbyciu się kaszlu oraz bezsenności. Kamfora Ngai stosowana może być na opażenia, rany (ale nie otwarte), blizny, opuchliny, choroby skórne, obolałe ścięgna, ukąszenia i użądlenia.

ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

Blumea balsamifera od stuleci używana jest w tradycyjnym lecznictwie, w wielu krajach Południowo-wschodniej Azji, gdzie obecnie jest popularnym środkiem medycznym stosowanym we współczesnym ziołolecznictwie jak i również medycynie konwencjonalnej. Niemal każdy kraj tego regionu ma swój wkład we współczesne badania właściwości tego zioła, jako że w ostatnich latach przeprowadzono sporo testów laboratoryjnych dotyczących jej leczniczego działania. Liście Blumey balsamifera są powszechnie dostępne w postaci torebek herbaty, szczególnie na Filipinach, gdzie pod nazwą Sambong jest jedną z najpopularniejszych herbatek ziołowych. Sambong należy do listy 10 ziół leczniczych, zatwierdzonych przez Departament Zdrowia Filipin, promowanych do samodzielnego użytku domowego. W wydanej w 1992 roku broszurze napisano - ,, Wskazany głównie jako środek moczopędny. Polecany dla osób z obrzękami, podwyższonym ciśnieniem krwi i dolegliwościami nerek. Testy kliniczne dowodzą podobnych efektów do Furosemide.'', ,, Gotój 4 łyżki stołowe pokruszonych, ususzonych liści (6 łyżek posiekanych świeżych liści) w dwóch szklankach wody przez co najmniej 15 minut. Ostudź, odcedź i podziel odwar na trzy części. Pij po jednej części trzy razy dziennie.''
W wydanej w 1903 roku książce ,, Materia Medica of India and Their Therapeutics '', Blumea Balsamifera została opisana jako ,, Nowy substytut chininy. Nie wywołuje dolegliwości głowy, takich jak dzwonienie w uszach, głuchota i czasowe majaczenie. Podawany przy reumatyźmie, rwie kulszowej, nerwobólach i ogólnym złym samopoczuciu. W reumatyźmie, szkarlatynie, błonicy itp., podawana jest do czasu wystąpienia pocenia i urynacji.''
W Chinach B. balsamifera uważana jest za zioło rozgrzewające żołądek i śledzionę, eliminujące wilgoć, usuwające flegmę, wiatropędne, powstrzymujące krwawienie, przynoszące ulgę w bólu i usuwające toksyny.

Liście Blumey balsamifera zawierają ok. 0.5% olejku eterycznego, którego głównym składnikiem jest zazwyczaj l-borneol (do ok. 57%), borneol jest blisko pokrewny do camphory i z łatwością może być do niej utleniony. Pozostałe istotne składniki olejku Kamfory Ngai to : camphor, isoborneol, 1,8-cineole, beta-caryophyllene, caryophyllene oxide, 4-terpineol, alfa-terpineol, limonene, beta-eudesmol, beta-camphene, ledol, phytol, guaiol, karwakrol i myrcene, ilości tych składników znacznie się różnią procentowo w olejkach wydestylowanych z roślin B. balsamifery rosnących w różnym środowisku i zbieranych o różnych porach roku (szczególnie camphor, od 0 do 75%). Roślina ta zawiera również flawonoidy (kwercetynę, rhamnetin, tamarixetin, luteolin, blumeatin, velutin, ombuine, dihydroflavonols), seskwiterpeny, sesquiterpene lactones, sesquiterpene alkohol, palmitic acid, myristic acid, dimethyl ether, pyrocatechic tanins, glikozydy, karoteny, kumaryny (umbarlliferone, hydanngetin), saponiny i sterole (stigmasterol, beta-sitosterol, daucosteol).
Działanie medyczne Blumey balsamifera opisuje się jako ściągające, wykrztuśne, poprawiające pracę układu oddechowego i trawiennego, wiatropędne, przeciwskurczowe (ale zwężające włókna mięśni, błon śluzowych i innych tkanek), przeciwutleniające, napotne, przeciwgorączkowe, moczopędne, antybakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwrobacze, antymutagenne, owadobójcze, lekko stymulujące, hipotensyjne, przeciwzapalne, przeciwbólowe, antyangiogenne, ochraniające wątrobę i hamujące rozwój komórek raka wątroby, przeciwnowotworowe, przeciwmalaryczne, wspomagające gojenie ran i obniżające poziom cukru we krwi.

Odwary i napary sporządzane są ze wszystkich części rośliny Blumea balsamifera (ale głównie z liści), spożywane są one w celu leczenia takich schorzeń jak : przeziębienie, grypa, zapalenie zatok, w celu usunięcia flegmy i ulgi w kaszlu, reumatyzm, artretyzm, zakażenia układu trawiennego, bóle brzucha, cholera, niestrawność, biegunka, czerwonka, kolka, wrzody, cukrzyca, nadciśnienie, dolegliwości układu oddechowego, bronchit, astma, obrzęki, kamienica nerkowa, infekcje układu moczowego, rzeżączka, gorączka, malaria, świerzb, wypryski skórne, grzybice skóry, beri-beri, lumbago, choroba Parkinsona, bóle głowy, ból zęba, bezsenność, w celu pozbycia pasożytniczych robaków m.in. tasiemca, leucorrhea (białe upławy), menorrhagia (obfite, przedłużone krwawienie miesiączkowe) i przy silnych bólach menstruacyjnych, a także jako antidotum na ukąszenia węży i użądlenia skorpionów.
Okłady ze zmiażdżonych liści Blumey balsamifera, świeżo wyciśnięty sok lub proszek z suszonych liści, aplikowane są bezpośrednio na skórę w dolegliwościach takich jak swędzenie, wrzody, ropienie, stany zapalne skóry, hemoroidy, rany (ale nie otwarte), oparzenia, opuchnięcia, świerzb, grzybice skóry, lumbago, bóle stawów, artretyzm, reumatyzm i choroby kości. Odwary z liści Sambong są także używane do okładów i obmywania przy powyższych schorzeniach. Alkoholowe nalewki są również sporządzane do zastosowania na reumatyzm.

W Indochinach uważa się że wdychany dym z palnych liści Blumey balsamifera, przywraca normalną pracę układu oddechowego. Na Filipinach liście spalane są na węglach, aby produkować dym do inhalacji przeciw astmie, w tym celu dodaje się czasem również ziele Euphorbia hirta (która zwana jest po angielsku Asthma weed - ziele na astmę). W Bangladeszu B. balsamifera używana jest to okadzania przy reumatyźmie i bólach głowy. W Tajlandii z liści Sambong sporządza się papierosy, pali się je w celu ulgi przy zapaleniu zatok. Dym ten odstrasza również insekty. Liście Blumey mogą być również używane do inhalacji parowych, pomocnych na bóle głowy, zapalenie zatok, problemy oddechowe, przeziębienia itp..
W Indiach zioło to nazywane jest Kukundara i używane jest jako środek uspokajający w przypadkach nadmiernego podniecenia i bezsenności. Sok wyciśnięty z liści używany jest do nakrapiania oczu przy chronicznym zaropieniu.W Mjanmie sok z liści używany jest podczas malarii jako krople do oczu oraz pity w dawkach 20-60ml. W Bengalu sproszkowane liście Blumey wdychane są jako tabaka oraz spożywane z masłem podczas choroby nosa ,,Ahwah'', wywołującej silną gorączkę i bóle pleców. Na Filipinach zmiażdżone liście przykłada się na czoło w celu uśnieżenia bólu głowy.
Blumea balsamifera jest również używana do przygotowywania aromatycznych kąpieli, pomocnych przy reumatyźmie, lumbago, rwie kulszowej i dolegliwościach układu oddechowego. Napary używane są do kąpieli podczas porodu, po porodzie oraz dla łagodzenia skóry małych dzieci. Odwary z liści i korzeni pite są jako środek poporodowy. Liście używane są także do okadzania nad macicą w celu szybkiej inwolucji poporodowej. Sambong używany jest również do uśmieżania poporodowych bóli stawów. Świeże, zmiażdżone liście w połączeniu z olejkiem kokosowym, używane są do nacierania brzucha, dzieci cierpiących na gazy żołądkowe.
Blumea balsamifera jest tradycyjnie stosowana jako środek antykoncepcyjny, działanie to zostało potwierdzone testami na myszach, dlatego kobiety w ciąży powinny tego zioła unikać.