Zioła z Odległych Krain: Talinum triangulare - Porwinek Kariru, Szpinak Filipiński

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

Talinum triangulare jest niewielką roliną sukulentyczną używaną jako liściaste warzywo, oraz rzadko ale od niedawna coraz częściej również jako zioło lecznicze, w wielu krajach o klimacie tropikalnym. Roślina ta uprawiana jest na skalę komercyjną w Nigerii ( będąc jednym z najbardziej dochodowych warzyw na południu Nigerii), Kamerunie, na Karaibach, w Brazylii i na Filipinach. Doceniana jest szczególnie w rejonach gdzie występują sezonowe susze. Ponieważ warzywo to jest nie tylko bardzo smaczne i zdrowe, ale również dobrze radzi sobie z upałami, piekącym słońcem i nawet długotrwałymi suszami. Ścięte wierzchołki pędów tego Porwinka pozostają długo swieże, soczyste i chrupiące nawet jeśli nie są w lodówce. Powodem tego jest charakterystyczne dla sukulentów gromadzenie wody w swoich tkankach liści, łodyg i korzeni. Co sprawia również że części tej rośliny wyglądają jak napuchnięte i łatwo się łamią.
Talinum triangulare rośnie obecnie dziko w wielu tropikalnych rejonach globu a jego oryginalne pochodzenie jest niepewne, przypuszcza się jednak że jego macierzą jest Ameryka Południowa. Warzywo to zostało sprowadzone na wyspę Jawa w 1915 roku z Surinamu i jest bardzo blisko spokrewnione z Talinum paniculatum, nazywanym Klejnoty z Opar ( Jewels of Opar - dzięki swoim pięknym szkarłatnym drobnym owoców, bardziej widocznym niż te u T. triangulare, dzięki ich większej ilości oraz dłuższej łodyżce), oraz Jawajskim Żeńszeniem ( Ginseng Java - ponieważ jego korzenie posiadają podobne właściwości do prawdziwego Żeńszenia i stosowane są w podobny sposób). Korzenie Talinum triangulare są również cenione za swoje właściwości lecznicze, jednak roślinie tej nadano potoczną nazwę Liść Żeńszeń lub Liściasty Żeńszeń ( Leaf Ginseng )
Inne potoczne anglojęzyczne nazwy tego zioła to Philippine Spinach (Szpinak Filipiński), Ceylon Spinach ( Szpinak Cejlonski - ale nazwa ta używana jest również dla Basella alba i Basella rubra) , Surinam Purslane (Portulaka Surinamska), Fameflower, Water Leaf, Sweetheart, Florida Spinach i Water Letuce. A oto niektóre z potocznych nazw T. triangulare używanych w innych krajach: Trekanttalinum (Dania), Surinaamsche Postelein (Holandia), Grasse Grand Pourpier, Pourpier Tropical, Talina de Java (Francja), Blatt-Ginseng, Ceylonspinat, Javaspinat (Niemcy), Pasali, Samparchera (Indie), Beldrogea-Grauda, Lustrosa-Grande (Portugalia). Espinaca de Filipinas, Espinaca de Java, Espinaca de Surinam, Verdolago Frances (Hiszpania), Lagos Bologi, Gbure, Ntuoka (Nigeria), Bolki, Belok Sup (Kamerun), Busummuni, Adwere, Boroboro, Senuma (Ghana), Som-kaoli, Som-chin (Tajlandia), Cariru (Brazylia), Talilong (Filipiny - Tagalog), Kumu manus (Papua Nowa Gwinea), Basella di giava, Spinacio di giava, Spinacio di Suriname (Włochy), Krokot Belanda (Indonezja), Gasnivithi (Sri Lanka).
Talinum triangulare posiada również wiele synonimów botanicznych, ale obecnie jedynie Talinum fruticosum, Portulaca triangularis, Talinum racemosum i Talinum crassifolium można znaleźć sporadycznie w użyciu.

UPRAWA

Talinum triangulare jest wieloletnią ale krótkowieczną, tropikalną sukulentyczną rośliną rosnąca w formie krzewu. Zazwyczaj jej wzrost nie przekracza 80cm a szerokość 50cm. Jak u większości sukulentów liście i łodygi tego Talinum (szczególnie młode) są bardzo kruche. Roślina ta jest bardzo wrażliwa na niskie temperatury a jej korzenie łatwo zagniwają jeśli woda zalega w otaczającej je glebie. Wrażliwość ta powoduje że Porwinek Kariru w wielu ciepłych krajach rośnie na dziko jako roślina jednoroczna. Najlepiej rozwija się on w wilgotnych warunkach, przy temperaturze ok 30'C, w żyznej kompostowej, zakwaszonej glebie, w półcieniu i uprawiana jest na obrzeżach rzeki Amazonki. Ale może być hodowana również w pełnym nasłonecznieniu, na słabych piaszczystych ziemiach, na terenach położonych na wysokości do 1000m.n.p.m. Szpinak Filipiński dobrze znosi skwar słońca, upalne temperatury i susze. Rozmnaża się łatwo z nasion lub przez sadzonki, w obu przypadkach rośliny są gotowe do zbioru po niespełna dwóch miesiącach.
W uprawach na skalę komercyjną całe szczyty pędów są ścinane, co jest o wiele łatwiejsze i chroni liście przed więdnięciem. Dla użytku domowego można jednak zrywać pojedyńcze liście, oszczędzając łodygi z których wnet wyrosną nowe. Starsze rośliny produkują słabe zbiory, dlatego zastępywane są nowymi. Pomimo że nie znalazłem żadnych informacji oraz nie mam żadnego doświadczenia w domowej uprawie tej rośliny. Biorąc jednak pod uwagę preferencje i charakterystykę rozwoju, Talinum powinno bardzo dobrze czuć się jako roślina doniczkowa, dając przyjemność swojego smaku i właściwości zdrowotne nawet w środku zimy w Polsce. Kariru jest dosyć odporne na szkodliwe owady i choroby, ale ślimaki lubią je na tyle że roślina ta hodowana jest jako pokarm na farmach ślimaków.
Jej drobne kwiatki są przeważnie różowe, jednak występują równiez białe i żółte. Ozdobne kultywary o biało-zielonych liściach są hybrydami Talinum triangulare i innych gatunków Talinum dlatego ich konsumpcja jest wątpliwa.

ZASTOSOWANIE KULINARNE

Szpinak Filipisński już od pierwszego spróbowania stał się jednym z moich ulubionych warzyw. Jego liście i młode pędy są delikatne, soczyste, chrupiace, z nieco śluzowatym miąższem i bardzo orzeźwiającym łagodnym smakiem z lekką nutą kwaśności i goryczy. Na świeżo można dodawać je do sałatek i kanapek. Jednak nie powinno się spożywać ich za dużo, ponieważ świeże zawierają sporo kwasu szczawiowego, którego nadmiar w organiźmie może powodować powstawanie kamieni nerkowych. Na szczęście gotowanie i blanszowanie minimalizuje to ryzyko. Wszystkie części Kariru, łącznie z korzeniami mogą być dodawane do zup, gulaszy itp., ale liście najlepsze są jeśli nie są nadmiernie rozgotowane.
Szpinak Filipiński często gotowany jest razem z innymi warzywami w celu ich zmiękczenia. To działanie zmiękczające Porwinka zostało potwierdzone badaniami i wynika z dużej zawartości pectinaz - enzymów rozkładających pektyny. W Brazylii Kariru używane jest jako substytut szpinaku. Na Florydzie dodawany jest do omletów. W Nigerii przyrządza się sos z Talinum triangulare, pomidorów i cebuli z olejem palmowym i solą. Tonizujacy napój sporządzany jest z korzeni Szpinaku Filipińskiego znanego też jako ,, Liść Żenszeń''.
Blanszowanie i gotowanie redukuje zawartość szczawianów, jak również i cyjanowodoru i azotanów, jednak zalecana jest ostrożność w stosowaniu Kariru w karmienium niemowląt. Osoby cierpiące na kamienie nerkowe, podagrę i reumatoidalne zapalenie stawów powinny unikać spożywania tego warzywa na świeżo, ponieważ może on powodować nasilenie tych dolegliwości.

ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

Talinum triangulare spożywane było ze względu na swoje wartości odżywcze i zdrowotne, od wielu lat, w wielu krajach tropikalnych, ale roślina ta do niedawna nie pojawiała się w żadnych encyklopediach roślin leczniczych i wciąż ciężko znaleźć ją na liście ziół. Jednak w ostatnich latach przeprowadzone zostały liczne badania, testujące zawartość związków chemicznych w Kariru i ich właściwości terapeutyczne. Większość z tych badań została przeprowadzona w Nigerii, kilka również w Brazylii, Indiach, Tajwanie, Chinach, Pakistanie i Indonezji. Dowiodły one jego właściwości przeciwutleniajácych, przeciwbiegunkowych (ale w większych ilościach przeczyszczających), osłaniające na watrobę i nerki, antyseptyczne, przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i przeciwcukrzycowe a także pobudzające układ odpornościowy, zwiększające energję i wytrzymałość.
Wyniki testów pokazały również że Talinum triangulare ogranicza rozwój komórek nowotworowych (HepG2) dzięki działaniu swoich polisacharydów, oraz komórek białaczki (U937). Inne badania skupione były na wpływie spożycia Szpinaku Filipińskiego na ochronę tkanki i funkcji mózgu. Wykazały one że warzywo to podnosi aktywność mózgu, ochrania jego tkankę ograniczając peroksydację, zwiększa zdolności poznawcze i działa neuroprotekcyjnie. Wynikiem jednych badań jest wniosek że Talinum triangulare działa genoprotekcyjnie, i potrafi istotnie odwrócić schorzenia wywołane zaburzeniami chromosomalnymi, spowodowanymi długotrwałym szkodliwym działaniem ołowiu.
Wymienione właściwości lecznicze tego warzywa-zioła są efektem zawartości substancji bioaktywnych takich jak: flawonoidy (kemferol), alkaloidy, polifenole, taniny, saponiy (steroidal saponins, saponin glycosides), steroidy (glucopyranosyl steroids, campesterol, sitosterol, stigmasterol, scotenol), kardioglikozydy, alantoina, kwas jabłkowy, kwas oleanolowy, glikozyd kwasu oleanolowego, feofityna, talichlorin A. Kariru posiada wysoką zawartość szczawianów, błonnika i aminokwasów egzogennych, a także zawiera asparginę, kwasy tłuszczowe omega-3, żywice, żelazo, wapń, potas, magnes, kadm, miedź, ołów, mangan i cynk. Jest również bogatym źródłem karotenoidów, witamin C, A, B1, B2, B3, alfa i beta tocopheroli. Szpinak Filipiński jest bardzo odżywczy, zawiera więcej protein niż orzechy nerkowca, więcej pektyn niż jabłka i jest bogaty w błonnik. Talinum triangulare posiada również wysoką zawartością pektynaz (pectinases) - enzymów rozkładających pektyny, których działanie nasila się wraz ze wzrostem temperatury, dlatego gotowane jest często razem z innymi warzywami w celu ich zmiękczenia.
Wszystkie te cechy sprawiają że Szpinak Filipiński jest skutecznym lekiem ziołowym stosowanym na dolegliwości żoładkowo-jelitowe, biegunki, wrzody żołądka i dwunastnicy, stany zapalne, czerwonkę, schorzenia watroby (min. uszkodzenia wątroby wywołane paracetamolem), odrę, poliurię, obrzęki, cukrzycę, nowotwory, schistosomatozę, anemię oraz wysokie cisnienie krwi. Zioło to jest również stosowane zewnętrznie na schorzenia takie jak świerzb, żylaki, zranienia, opażenia, opuchliny, odwary używane są do przemywania obolałych oczu a także w celu szybrzej regeneracji zasiniaczeń.
Majowie nazywaja Talinum triangulare - ,, dzum yahil '' co oznacza ,, kurczy opuchnięcia ''. Używają oni zmiażdżonych liści tej rośliny, nakładając je na opuchliny, stany zapalne lub wrzody i bandażując. Zioło to używane jest również w ten sam sposób by leczyć nowotwory skóry. W Nigerii zupy sporządzone ze Szpinaku Filipińskiego spożywane są jako lek na nadcisnienie. W Indiach Talinum używane jest jako afrodyzjak a sproszkowane liście dodawane są do mleka i podawane osobom chorym na cukrzycę. Na Sri Lance liście i łodygi spożywane są przy dolegliwościach płucnych, męskiej niepłodności, impotencji, utracie energii, schorzeniach śledziony, biegunkach oraz bólach miesiączkowych. W Indonezji tonizujący napój spożądzany jest z korzeni tej rosliny.
Szpinak Filipiński nie powinien być spożywany na świeżo przez osoby cierpiace na kamienie nerkowe, artretyzm i reumatoidalne zapalenie stawów, ze względu na zawartość kwasu szczawiowego mogacego powodować pogorszenie tych stanów. Gotowanie i blanszowanie Talinum znacznie redukuje jego zawartość kwasu szczawiowego, jak również cyjanowodoru, saponin i azaotanów. Porwinek Kariru uznawany jest za dobry, bezpieczny składnik zup dla dzieci, jednak należy zachować ostrożność w używaniu go w pokarmach dla niemowlaków. Uznaje się go również za bezpieczną żywność dla kobiet w ciąży i dorastających dzieci, mogącą podnosić ich poziom krwi.