Manilkara zapota, Sapodilla, Chico, Chicle - Sączyniec właściwy, Cziko

English version

        KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

    Manilkara zapota jest zimozielonym, tropikalnym drzewem, znanym dzięki swoim pysznym owocom. W przeszłości roślina ta była również ceniona ze względu na swój biały, gęsty sok zwany Chicle, suszony i żuty jako guma do żucia. Stąd anglojęzyczna nazwa potoczna tej rośliny - Sapodilla czyli Sączyniec. W tym celu wykorzystywana była już przez Azteków, używających również jej sok jako klej i materiał do wytwarzania figurek. Jednak dziś trudno jest znaleźć tą tradycyjnie wytwarzaną, oryginalną gumę do żucia. Jej współczesne, komercyjnie produkowane wersje, popularne na całym świecie, wytwarzane są głównie z syntetycznej gumy. Również drzewo z tej rośliny jest pozyskiwane w celach użytkowych. Jest ono bardzo wytrzymałe i doskonale nadaje się do produkcji mebli i narzędzi. Sapodilla pochodzi prawdopodobnie z terenów znajdujących się na południu Meksyku, Belize i Gwatemali, gdzie przez wieki była uprawiana. Zapiski Majów wspominają o milionach drzew Zapotle rosnących na ich terytoriach. Obecnie roślina ta jest popularnym drzewem owocowym w niemal każdym rejonie o klimacie tropikalnym, oraz wielu rejonach subtropikalnych.
     Manilkara zapota oraz przede wszystkim jej owoce, posiadają wiele różnych potocznych nazw w różnych językach : Sapodilla (Angielski), Zapotilla (Hiszpański), Chico (Tagalog) - also Chikoo, Chickoo, Chikoo or Chiku, Chicosapote (Gwatemala, Meksyk, Hawaje), Naseberry (Indie i Zachodnie Indie), Sapodilla Plum (Indie), Nispero (Meksyk, kraje hiszpańskojęzyczne), Sapotilla, Sapote or Sapota ( Brazylia), Briapfel (Niemcy), Sapotille (Francja), Zapota (Wenezuela), Zapote (Kuba, Honduras, El Salvador), Baramasi (Bengal and Bihar, Indie), Sapeta (Orija), Mispel (Wyspy Dziewicze), Sabudheli (Maladiwy), Saos or Sawo (Indonezja), Lamoot (Tajlandja), Muy (Gwatemala), Muyzapot (El Salvador), Sapojira (Japonia), Kkom na mu (Korea), Gudalu (Nepal), Ya (Jukatan), Rata-Mi (Sri Lanka), Hong Xiem (Wietnam) - to tylko niektóre z nazw. Podobno ktoś kiedyś przypisał tej roślinie polską nazwę Pigwicy właściwej, z czym trudno mi się pogodzić ze względu na brak podobieństwa zarówno do Pigwy jak i do Pigwowca. Czasami wciąż można spotkać się w użyciu z synonimem tej rośliny - Achras zapota.

   

     UPRAWA

    Sapodilla jest dosyć wolno rosnącym, długowiecznym, silnym, zimozielonym, gęstym drzewem, o średniej wysokości. Jest to roślina tropikalna, jednak łatwo przystosowuje się również do innych warunków klimatycznych. Młode rośliny giną w temperaturze poniżej 0'C, starsze wytrzymują mrozy do -4'C z niewielkimi uszkodzeniami. Manilkara zapota najlepiej rozwija się w pełnym słońcu, żyznej, zakwaszonej, piaszczystej i przepuszczalnej glebie, ale radzi sobie dobrze nawet na słabej klasy podłożu. Drzewo to dobrze znosi susze, upały, zasolenie gleby oraz jest odporne na silne wiatry. Z powodzeniem może być hodowane jako krzew doniczkowy, przetrzymywany w domu przez zimę lub cały rok. Należy jedynie pamiętać aby zapewnić tej roślinie jak najwięcej światła i pilnować aby woda nie gromadziła się na dnie donicy. Sapodilla jest wysoce owoco produktywna, owoce mogą wydawać już pięcioletnie rośliny, często owocując przez prawie cały rok, z jednym lub dwoma głównymi plonami. W Indiach drzewa podlewane są słoną wodą w celu powstrzymania wzrostu rośliny i pobudzenia jej do owocowania. Owoce dojrzewają w ciągu od 4 do 8 miesięcy od zapylenia. Istnieje sporo odmian Cziko, o różnej wielkości i kształcie owoców ( od 4cm okrągłych ,,Pineras'' do 8cm długości, stożkowatych ,,Ponderosa'' ), które mogą być bardziej odpowiednie do danych warunków. Drzewa te zazwyczaj mnoży się przez zaszczepianie na podkładkach, ale można również propagować je przez ukorzenianie sadzonek lub z nasion. Mleczny, gumowaty sok z Sapodilli zbiera się poprzez nacięcia w pniu drzewa, sączący się sok jest następnie suszony i najczęściej krojony w cienkie paski do żucia.



         ZASTOSOWANIE KULINARNE

   Istnieją różne odmiany Sapodilli, a smak owoców może się również różnić nieco, ze względu na różnice glebowe i pogodowe oraz okres zbioru i sposób przechowywania. Osobiście miałem częstą przyjemność spożywania tych owoców w Anglii (dokąd trafiały z Dominikany), oraz obecnie w Filipinach, i ich smak oceniam jako niesamowity. Bardzo słodki i miękki miąższ, który znajduje się pod cienką ale mocną skórką, przypomina mi odrobinę, mocno dojrzałe gruszki z nutą wanilii i cynamonu. W swoim życiu miałem okazję zasmakowania wielu rzadkich owoców ale żaden nie smakował w pełni jak ten wyjątkowy przysmak. Ale wyjątkowość Chico posiada jedno duże ,,ale" - otóż owoce te są bardzo delikatne i krótkotrwałe po całkowitym dojrzeniu, dlatego aby trafiły na odległe rynki zrywa je się bardzo niedojrzałe. Później często spędzają długi czas w chłodniach lub na pułkach, nadduszane przez wile rąk, sprawdzających ich dojrzałość. Tak więc ostatecznie, mając to szczęście możliwości zakupu tych owoców poza regionem ich pochodzenia. Będą one nie tylko dosyć drogie, ale także połowa z nich może być zepsuta ( dobrze wyglądająca z wierzchu a sfermentowana w środku ), lub tak niedojrzała, że niezdolna nawet w pełni dojrzeć przy długim leżeniu i nasłonecznianiu. Niedojrzałe w pełni, twarde owoce są bardzo cierpkie i mało słodkie, ale czym bardziej dojrzałe tym bardzie słodki jest ich miąższ. Sapodille mogą być spożywane na surowo lub dodawane do najróżniejszych deserów, od sałatek owocowych po lody i kefiry. Przyrządza się z nich dżemy, syropy, wina lub praży. W Indonezji młode pędy, po obmyciu lepkiego soku, jadane są na surowo lub duszone z ryżem. Wysuszony sok z drzewa Sapodilli, nazywany Chicle, żuty był przez Azteków i Majów w celu uśnieżenia pragnienia. A także bardzo ceniony prze Europejskich osadników za swój subtelny smak i wysoką zawartość cukru.


        ZASTOSOWANIE W KOSMETYCE

  Owoce Sapodilli są bogate w witaminę A i stymulują produkcję kolagenu, regenerując skórę i spowalniając procesy starzenia. Miąższ z dojrzałych owoców może być stosowany w formie maseczki na twarz.

     
                                                                        ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

   Owoce Cziko są łatwostrawne i wysokokaloryczne, zawierają cukry proste, proteiny, błonnik pokarmowy, wapń, żelazo, fosfor, potas, magnez, cynk, sód, miedź, witaminy A (dobra dla oczu, błon śluzowych i skóry ), C, B6, ryboflawinę, niacynę, kwasy pantotenowy i jabłkowy, wiele fenoli, quercitrin i myricitrin. Odżywiają i rewitalizują ciało, dlatego polecane są kobietom w ciąży (pomagają uniknąć porannych mdłości ) i karmiącym, oraz osobom przechodzącym rekonwalescencje. (Jedynie) W pełni dojrzałe owoce, obrane ze skórki, z wydrylowanymi pestkami, są również bardzo dobrym, łatwostrawnym, bezpiecznym pokarmem dla dzieci a nawet niemowląt. Nie wywołują one alergii i wsopmagają ich rozwój zarówno fizyczny jak i psychiczny. Niecałkiem dojrzałe owoce zawierają duże ilości tanin o działaniu ściągającym, przeciwutleniajacym, przeciwwirusowym, antybakteryjnym i przeciwzapalnym, są więc pomocne przy niestrawności, biegunkach, czerwonce i krwotokach. Również odwary z młodych owoców pite są przy biegunkach. W pełni dojrzałe owoce zawierają niewiele tanin i są one zgromadzone głównie w skórce i jej okolicy. Wywary z młodych owoców i kwiatów działają dobrze na płuca szczególnie przy problemach astmatycznych oraz działają wykrztuśnie. Dzięki zawartości elektrolitów, owoce Sapodilli wzmacniają układ nerwowy i zalecane są w diecie dla osób cierpiących na depresje, stres, rozdrażnienie, lęki oraz bezsenność. Ich działanie przeciwskurczowe pomaga przy problemach ze skurczami i bólami mięsni. Spożywanie Cziko efektywnie obniża ryzyko powstawania i hamuje wzrost raka piersi i jelita grubego.
   Nasiona Sapodilli zawierają saponiny i kwercytynę, działają tonizująco, antybakteryjnie, przeciwzapalnie, przeciwgorączkowo i przeczyszczająco. Pasta z nasion nakładana jest na miejsca użądleń i jadowitych ukąszeń. Sok z nasion posiada właściwości przeciwhistaminowe i jest lekiem uspokajającym, skutecznym przy chorobliwych lękach i depresji. Działa on również moczopędnie, pomagając usunąć kamienie z pęcherza i nerek. Spożycie więcej niż sześciu pestek wywołuje bóle brzuch i wymioty. Będąc Europejczykiem pierwszy raz przebywającym w tropikalnym kraju, złapałem na Filipinach jakieś paskudztwo. Najpierw silna biegunka, potem ból głowy, bóle mięśni i lekka gorączka. Zdecydowałem się więc przetestować nasiona Cziko, spożyłem dwa, wyłuskując je zębami z ich twardej skorupy jak pestki słonecznika. Wrażenie niesamowite, trudny do opisania bardzo intensywny smak z wyjątkową goryczą, trochę przeżułem, połknąłem i popiłem szklanką wody. Ulga była natychmiastowa i żaden z objawów nie wystąpił ponownie. Bardzo silny lek zalecam ostrożność.
    Stare, zżółknięte liście używane są w formie naparów na przeziębienia, kaszel, grypę i biegunki, oraz zewnętrznie na rany i wrzody, działają również moczopędnie i obniżają ciśnienie krwi. Ekstrakty alkoholowe z liści Manilkary zapoty posiadają potwierdzone testami, właściwości wysoce przeciwutleniające i antybakteryjne.
   Napary z kory Sapodilli mają wysoką zawartość tanin, posiadają działanie ściągające, antybiotyczne i przeciwgoraczkowe, spożywane są przy biegunkach, czerwonce i malarii. Badania laboratoryjne wykazały przeciwnowotworowe działanie alkoholowych ekstraktów z kory Sączyńca.
   Wysuszony sok pozyskany z tego drzewa używany jest w tropikach jako wypełnienie ubytków w zębach.
 



       

       

                                                   Manilkara zapota variegata

        Źródła

,, Promising Fruits of the Philippines '' - Roberto E. Coronel, 1983 College of Agriculture, University of Philippines at Los Banos, College Laguna Philippines
,, Fruits of the Philippines '' - Dereen G. Fernandez, 1997 Bookmark, Inc.
,, Edible Medicinal And Non-Medicinal Plants, volume 6, Fruits '' - T. K. Lim, 2013 Springer Science and Buissnes Media
,, Tropical Fruits Newsletter'' - Bib. Orton LICA/KATIE
,, Wind in the Blood - Mayan Healing and Chinese Medicine '' - 1999, North Atlantic Books

http://en.wikipedia.org/wiki/Manilkara_zapota
http://en.wikipedia.org/wiki/Chewing_gum
http://en.wikipedia.org/wiki/Chicle
http://www.ntbg.org/plants/plant_details.php?plantid=7423
http://edis.ifas.ufl.edu/st405
http://toptropicals.com/cgi-bin/garden_catalog/cat.cgi?uid=Achras_zapota
https://www.hort.purdue.edu/newcrop/morton/sapodilla.html
http://herbs-treatandtaste.blogspot.com/2011/01/what-is-chikoo-or-chickoo-sapodilla.html
http://davesgarden.com/guides/pf/go/55935/
http://www.worldagroforestry.org/treedb/AFTPDFS/Manilkara_zapota.pdf
http://recipeclout.india-server.com/sapodilla.html
http://parentinghealthybabies.com/health-benefits-of-sapodilla-for-babies/
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12880319
http://www.sciencepub.net/nature/ns0810/21_3684ns0810_260_266.pdf
http://ainfo.cnptia.embrapa.br/digital/bitstream/item/34503/1/PD10010.pdf
http://www.scielo.cl/scielo.php?pid=S0716-97602010000200003&script=sci_arttext
http://ijps.aizeonpublishers.net/content/2013/6/ijps394-397.pdf
http://www.banglajol.info/index.php/JSR/article/view/714
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3614210/
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S0100-204X2002000400020&script=sci_arttext
http://www.researchgate.net/publication/242014909_New_triterpenoid_acyl_derivatives_and_biological_study_of_Manilkara_zapota_(L.)_Van_Royen_fruits
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3614210/
http://applications.emro.who.int/imemrf/Pak_J_Pharm_Sci/Pak_J_Pharm_Sci_2013_26_4_805_811.pdf

Gleditsia triacanthos i Gleditsia sinensis - Glediczja trójcierniowa i Glediczja chińska

English version

       KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

    Gleditsia to rodzaj drzew z rodziny bobowatych, bardzo charakterystycznych ze względu na duże rozgałęzione ciernie, wyrastające wprost z pnia lub pędów, chociaż istnieją również bezkolcowe kultywary (Gleditsia triacanthos var. inermis). Glediczje stanowią naturalny element flory wielu rejonów południowej i zachodniej Azji, obu Ameryk i Afryki.
   Dwa najbardziej popularne gatunki Glediczji na świecie to północno-amerykańska Gleditsia triacanthos L. i azjatycka Gleditsia sinensis Lam.. Oba te gatunki są tak blisko spokrewnione i tak podobne że trudno jest je rozróżnić, poza strąkami które są grubsze u G. sinensis. Oba gatunki również łatwo zapylają się nawzajem tworząc hybrydy, nie tylko pomiedzy sobą ale także z innymi blisko spokrewnionymi gatunkami, takimi jak : Gleditsia japonica Miq., Gleditsia koraiensis Nakai., Gleditsia macarantha Desf., Gleditsia horrida Willd. i Gleditsia officinalis Hemsl..
    Wszystkie te Glediczje posiadają jadalne nasiona (fasole) i strąki o jadalnym, bardzo słodkim miąższu, który przyniósł im nazwę Honey Locust - Miodowy Szarańczyn, a ich strąki i ciernie stosowane są w tradycyjnej medycynie.
    Gleditsia triacanthos była używana tradycyjnie w medycznie kilku Indiańskich plemion, jednak wydaje się mieć mniejsze znaczenie w Amerykańskim zielarstwie niż G. sinensis w Chinach ( jej ciernie są jednym z 50 fundamentalnych ziół systemu Tradycyjnej Chińskiej Medycyny ). Również Japonia, Korea i Wietnam zdają się posiadać długą tradycję wykorzystywania medycznego Glediczji.
   Gleditsia jest nierzadko sadzona jako drzewo ozdobne, zarówno w Europie jak i krajach pochodzenia, jednak w niektórych rejonach USA i Australii uważana jest za roślinę inwazyjną, drzewo chwast. Liście Glediczji przebarwiają się na piękny złocisto-żółty kolor przed opadnięciem  jesienią, ale istnieją również kultywary o żółtych (Gleditsia triacanthos 'Sunburst') i czerwono-brązowych liściach ( Gleditsia triacanthos 'Ruby Lace' ), od pojawienia się aż do opadnięcia.


 

        UPRAWA

   Gleditsia jest szybko rosnącym drzewem dorastającym do 30m wysokości. W naturalnym środowisku rośnie zazwyczaj na wilgotnych, żyznych glebach w pobliżu strumieni lub jezior, jednak dobrze toleruje piaszczyste lub ilaste, suche i nieurodzajne podłoże o pH pomiędzy 6,0 i 8,0. Drzewa te wytrzymują mrozy nawet do -30'C, dobrze znoszą zasolenie gleby i sadzone są często jako osłona przed silnymi wiatrami oraz w celach zapobiegania erozji gleby. Przy regularnym przycinaniu można otrzymać z Glediczji cierniste zarośla, absolutnie nie do przebicia. Drzewa te tolerują przesadzanie, susze, wysokie upały i palące słońce, nie tolerują z kolei zacienienia. Późną wiosną męskie i żeńskie kwiaty pojawiają się zazwyczaj na osobnych egzemplarzach, niektóre jednak wytwarzają kwiaty obu płci, będące zapylane przez insekty. Jesienią jadalne strąki są w pełni rozwinięte. Brązowe strąki są dobre do użycia medycznego oraz w celu pozyskania nasion, jeśli jednak pragniecie cieszyć się ze słodyczy ich miąższu musicie zbierać je kiedy są wciąż zielone. Brązowe, suche straki zazwyczaj utrzymują się wisząc na drzewach aż do wiosny. Istnieje kilka podobnie wyglądających gatunków drzew o trujących strąkach, należy więc solidnie upewnić się co do ich autentyczności przed jakimkolwiek spożyciem. Strąki te są często wykorzystywane jako pasza dla zwierzat. Stare strąki mogą być używane jako bogaty w azot nawóz. Kolce Gleditsii mogą być zbierane przez cały rok, ale najlepszy okres tak samo jak w przypadku kory jest między późną jesienią i wczesną wiosną. Jedynie wciąż rosnące, młode, czerwonawo-brązowe lub jeszcze zielone ciernie nadają się do zbioru. Stare, martwe, szarego koloru kolce są bez użyteczne. Ostrożność jest wysoce wskazana wokół tej rośliny, ponieważ gałęzie swoimi dużymi cierniami potrafią spowodować poważne rany. Należy patrzeć również pod nogi, jako że nadepnięcie na leżącą na ziemi martwą gałąź, może się skończyć skaleczeniem przez jej kolce, potrafiące przebić podeszwę buta.

 
      ZASTOSOWANIE W KOSMETYCE

    W pełni dojrzałe, wysuszone strąki, zwane niekiedy Soap Pods (Mydlane Strąki) dzięki zawartości saponin, są gotowane a otrzymany płyn używany jest jako detergent w wielu odrębnych kulturach. W Chinach są one sproszkowywane i używane w tej postaci zamiast mydła, użycie to było powszechne przez co najmniej 2000 lat aż do 1970 roku, kiedy to chemiczny detergent Tides przybył z zagranicy. Wietnamska dzika Glediczja, nazywana Bo ket lun Boket ( Gleditsia australis F. B. Forbes & Hemsley, Gleditsia fera (Lour.) Merr.), używana jest tradycyjnie jako szampon. Strąki są lekko przyprażane, kruszone lub mielone i gotowane, otrzymany odwar ( czasem z dodatkiem skórki grapefruita lub limonki, olejku eterycznego lub innego naturalnego perfumu ) jest używany bezpośrednio do mycia włosów. Pomaga on pozbyć się łupieżu, grzybicy głowy, rewitalizuje gruczoły łojowe, zapobiega wypadaniu włosów, stymuluje ich wzrost, nadając im jedwabiście gładki wygląd. Strąki te są również głównym składnikiem w niektórych komercyjnie produkowanych szamponach, wyraźnie przeznaczonych do czarnych włosów, takich jak My Hao, Dau Goi Bo Ket FRESH i SunSilk Black Silky.

 
     

    ZASTOSOWANIE KULINARNE

   Dojrzałe ale wciąż zielone strąki Glediczji mają bardzo słodki ( z delikatnie gorzkim posmakiem ) miąższ, który może być dodawany do wszelakich deserów lub fermentowany na alkohol. Podobno niektóre osoby doświadczają po jego spożyciu irytacji w gardle, co może być spowodowane zawartymi w nim saponinami. Indianie Cherokee używali sproszkowanych strąków jako słodzika. Bogate w proteiny nasiona mogą być gotowane jak fasola lub jedzone świeże, szczególnie kiedy są wciąż zielone i miękkie. W pełni dojrzałe nasiona mogą być prażone i używane jako substytut kawy, albo mielone na bezglutenową mąkę. Młode strąki mogą być gotowane w całości i spożywane jak fasolka szparagowa.
   Młode pędy Glediczji wymienione zostały jako jadalne w Jiuhuang Bencao (Chiu Huang Pen Tsao) - ,, Zielnik Pomocnik Głodu ''. Napisanym w 1406 przez księcia Zhu Xiao/Su z dynastji Ming, jako poradnik przetrwania w czasach głodu.
   Pomimo że nie znalazłem informacji na temat użycia cierni Gleditsii triacanthos takiego jak tych z Gleditsii sinensis. Podobieństwo obu skłoniło mnie do spróbowania kolców europejskiego potomstwa prawdopodobnie amerykańskiej G. triacanthos. Napar sporządzony z łyżki rozdrobnionych cierni (młodych czerwonawo-brązowych), zrobił na mnie wrażenie smacznego, orzeźwiającego napoju będącego dobrym substytutem dla czarnej herbaty. Wszystkie części Glediczji mogą być niezdrowe jeśli są spożywane w nadmiarze, odradza się również ich konsumpcję kobietom w ciąży.

 
       ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

    Gleditsia przez wieki używana była w celach medycznych, w wielu odrębnych kulturach. Obecnie istnieje spora, rosnąca liczba badań medycznych na temat właściwości tego zioła. Jakkolwiek podobne w wyglądzie, Glediczje z różnych rejonów różnią się jako chemotypy, dlatego pochodzenie surowca z tych drzew powinno być uważane jako istotne. Niemniej jednak, zarówno tradycyjne zastosowanie oraz wyniki współczesnych badań nad właściwościami Glediczji z różnych krajów, pokazują silne podobieństwa we wpływie na ludzkie zdrowie.
    Wszystkie części G. triacanthos zawierają alkaloid triacanthine, który działa hipotensyjnie i przeciwskurczowo na mięśnie gładkie płuc i jelita, wzmaga proces spalania tłuszczu, jednak jest toksyczny w nadmiarze ( LD50 35mg/kg, młode liście posiadają największą koncentrację triacanthiny w całej roślinie, nie przekraczającą 1%). Foster i Duke uważają poziom bezpieczeństwa preparatów z G. trójcierniowej za równy poziomowi bezpieczeństwa spożywania kawy. Również G. sinensis posiada wiele specyficznych alkaloidów i triterpenowych saponin, wyizolowanych z jej części, z których każda powinna być używana z ostrożnością.
   W pełni dojżałe, wysuszone strąki G. triacanthos używane są w formie naparów na niestrawność, wrzody żołądka i dwunastnicy (poza otwatrym stadium), odrę, krztusiec, przeziębienia i zaflegmienie. Diałają one antyseptycznie, przeciwbólowo, przeciwrobaczo i rozszerzają źrenice. Indianie Cherokee używali strąków do leczenia czerwonki, odry i niestrawności. Indianie Creek uważali te strąki ża dobre antidotum na dolegliwości dziecięce. Ekstrakty alkoholowe mają potwierdzone działanie antynowotworowe. Surowiec ten zawiera saponiny, alkaloidy, flawonoidy, glikozydy i taniny.

   W systemie Tradycyjnej Chińskiej Medycyny, straki G. sinensis ( Zao Jiao, Fructus Gleditsiae Sinensis lub Gleditsia Abnormalis Fructus) w formie sproszkowanej lub w pigułkach, używane są przy zaparciach (wywołują ruchy jelit), kaszlu, stanach zapalnych płuc, astmie, bólach głowy, epilepsji, w celu usunięcia flegmy, pozbycia się opuchlizny, złagodzenia nosowych objawów kataru siennego i ,,pobudzenia ducha''. Pasta z gotowanych strąków i octu stosowana jest na nieotwarte, opuchnięte wrzody. Extrakty mają potwierdzoną efektywność przeciw nowotworową oraz potenciał w terapii białaczki. Przedawkowanie grozi wymiotami i biegunką.
    Kora z pędów Glediczji triacanthos była używana przez Indian Delaware, w formie naparów na przeziębienia, w celu oczyszczenia krwi oraz jako ogólny tonik. Indianie Fox używali jej na przeziębienia, gorączkę, odrę i ospę. Meskwaki podawali ją osobom chorym w celu przywrócenia sił, oraz uzywali ich na gorączkę. Napary były stosowane również w celu napotnym, złagodzenia stanu zapalnego płuc oraz na niestrawność (min. tą zwiazaną z przegrzaniem organizmu).
    Niestety nie znalazłem żadnej informacji o użyciu cierni amerykańskiej Glediczji, poza jednym - Indianie Creek używali odwarów z łodyg z cierniami przeciw odrze i ospie, używali oni ich również do kapieli na ospę. Z kolei Chińczycy wysoce cenią kolce swoich Glediczji, nazywane Zao Jiao Ci (Spina Gleditsiae Sinensis). Jako jedno z 50 fundamentalnych ziół Tradycyjnej Chińskiej Medycyny, używane są na opuchlizny, obrzęki, stany zapalne, wykwity i grzybice skóry, czyraki, łuszczycę, świerzb, spuchnięte i obolałe piersi, nieotwarte wrzody, w celu usunięcia flegmy i pozbycia przeziębienia. Działają one przeciwalergicznie, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, przeciwrobacznie, przeciwskurczowo na tchawicę i oskrzela, pomagaja pozbyć się gazów i oczyszcają z toksyn. Zarówno wodne jak i alkoholowe ekstrakty posiadają sprawdzone w badaniach laboratoryjnych działanie przeciwnowotworowe, skuteczne m.in. w walce z rakiem piersi i macicy. Kwasy organicne wyodrebnione z Glediczji Chińskiej wykazały silne działanie przeciw wirusowi HIV.

Używanie jakiejkolwiek części Glediczji jest niewskazane dla kobiet w ciąży, osób z otwartymi wrzodami, niedoborem energii qi lub yin, oraz krwiopluciu.

       Źródła

,, Florida Ethnobotany '' - Daniel F. Austin, CRC Press 2004
,, Handbook of Edible Weeds '' - James A. Duke, CRC Press 2000
,, CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonus Plants '' - Umberto Quattrocchi, CRC Press 2012
,, Medicinal Plants of Central Asia : Uzbekistan and Kyrgystan'' - Sasha W. Eisenman, Lena Struwe,      David E. Zaurow,  Springer Science & Business Media 2012
,, Integrating Conventional and Chinese Medicine in Cancer Care'' - Tai Lahans, Elsevier Health      Sciences 2007
,, Chinese Materia Medica : Combinations and Applications '' - Xu Li, Elsevier Health Sciences 2002
,, A Materia Medica for Chinese Medicine : Plants, Minerals and Animals Products ''
 - Carl-Hermann Hempen, Toni Fisher, Elsevier Health Sciences 2009
,, The CABI Encyclopedia of Forest Trees '' CABI 2013
A Summary of Famine Foods Listed in the Chlu Huang Pen Tsao (1406 A.D.)

https://www.hort.purdue.edu/newcrop/duke_energy/Gleditsia_triacanthos.html
http://www.na.fs.fed.us/pubs/silvics_manual/volume_2/gleditsia/triacanthos.htm
http://www.worldagroforestry.org/treedb/AFTPDFS/Gleditsia_triacanthos.pdf
http://firstways.com/2011/11/01/wild-candy-in-the-honey-locust-tree/
http://www.foragingtexas.com/2008/08/mesquitehoney-locust.html
http://www.inpaws.org/images/resources/Gordon%20Mitchell%20Articles/GM_honey_locust.pdf
http://blog.163.com/hesanlin_123/blog/static/49678472010101353140127
http://khartasia-crcc.mnhn.fr/ja/node/1432
http://www.vashsad.ua/plants/dendrolog/articles/show/8497/
http://hortuscamden.com/plants/view/gleditsia-sinensis-lam
http://blog.daum.net/sa55jung/15973609
http://www.loc.gov/preservation/about/prd/gardfor/essays/spongberg.html
https://www.youtube.com/watch?v=gkGf71nTGKM
http://herbaria.plants.ox.ac.uk/bol/plants400/Pages/Gleditsia
http://plantillustrations.org/taxa.php?id_taxon=1767
https://www.youtube.com/watch?v=eoSrNt426-4
http://www.saigoncosmetics.com/Tin-Tuc/Mon-qua-thien-nhien-cho-toc
http://www.eastbound88.com/showthread.php/33865-What-Vietnamese-used-before-Shampoo
http://www.meo.vn/cay-bo-ket-va-cong-dung-chua-benh.html
http://herbalis.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=381
http://www.1000listnik.ru/lekarstvennie-travi/04/15-gledichiya.html
http://www.rootdown.us/Herbs/Zao+Jia?MeridianID=10#Profile
http://duiyaoonline.com/herbs/zaojiao.htm
http://www.epharmacognosy.com/2012/08/chinese-honeylocust-fruit-zao-jiao.html
http://www.zhongyibaike.com/wiki/%E7%9A%82%E8%8D%9A%E5%88%BA
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20564491
http://www.biomedcentral.com/1472-6882/12/243
http://www.mammalive.net/research/breast-cancer-and-herbs
http://www.scientific-publications.net/get/1000002/1401701849442581.pdf
http://www.relaquim.com/archive/2009/p2009373218-229.pdf
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17885844
http://gxsti01.vicp.net/english/detail/8bfc5382-ce7b-4a8f-ab02-3a8ae4bc6bbe
http://www.captura.uchile.cl/bitstream/handle/2250/16439/Cassels_Bruce.pdf?sequence=1
http://www.plant-ecology.com/Jweb_zwstxb/EN/abstract/abstract11346.shtml
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ijc.25116/pdf
http://www.niscair.res.in/ScienceCommunication/AbstractingJournals/mapa/FullTextSearch/2009/October%202009/Pharmacology-Oct09.htm
http://delawaretribe.org/wp-content/uploads/LENAPE-MEDS.pdf
http://www.cjcmm.com.cn/cjcmmen/ch/reader/view_abstract.aspx?file_no=11842&flag=1
http://www.weiku.com/products/18310876/Chinese_Honeylocust_Gleditsia_sinensis_soap_bean_ornamental_tree.html
http://chineseherbinfo.com/zao-jiao-ci-gleditsia-spinethorn/
http://www.kamwo.com/help/herb-guide.php?single-herb=Zao-Jiao
http://libproject.hkbu.edu.hk/was40/detail?channelid=1288&lang=en&searchword=herb_id=D00916
http://www.carolinanature.com/trees/gltr.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Jiuhuang_Bencao

http://naeb.brit.org/uses/species/1752/

Dodonaea viscosa - Krzew Chmielowy

 English version  
 
      KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

   Dodonaea viscosa jest krzewem mogącym przerodzić się w małe drzewo, rosnącym w strefach tropikalnych oraz innych ciepłych rejonach globu. Powszechnie występuje w Australazji - która jest prawdopodobnie jego kolebką, Afryce, Indiach i Pakistanie, na Hawajach, w Peru i Brazylii. Wiele nie powiązanych ze sobą pierwotnych kultur, odkryło lecznicze właściwości tej rośliny, które są obecnie często wykorzystywane. Jak wskazuje łaciński przydomek viscosa - lepki, młode liście pokryte są rodzajem żywicy. Krzew ten często sadzony jest jako roślina ozdobna, głównie ze względu na jego ozdobne owoce oraz liście (szczególnie Nowo Zelandzki kultywar ,,Purpurea'' o purpurowych liściach), z kolei drobne kwiaty nie stanowią wyraźnej ozdoby. Często sadzi się go również w celu zapobiegania erozji gleby, na wydmach oraz jako osłony przed silnymi wiatrami. Wyjątkowo twarde drewno tej rośliny wykorzystywane jest w wielu kulturach do wytwarzania narzędzi i prymitywnych broni. Popularne anglojęzyczne potoczne nazwy tej rośliny Hopbush - Krzew Chmielowy i Sticky Hopbush - Klejący Krzew Chmielowy, nadane zostały tej roślinie przez Brytyjskich kolonizatorów Australii, którzy docenili jej aromat i zaczęli wykorzystywać zamiast chmielu do produkcji piwa.


        UPRAWA

   Istnieją różne podgatunki Dodonaea viscosa, często uznawane jako odrębne gatunki, a także kultywary, które przystosowane są do różnych warunków klimatycznych. Generalnie jednak roślina ta jest gęstym, szybko rosnącym, zimozielonym krzewem, mogącym z czasem przekształcić się w małe drzewo do 8m wysokości. Lubi silne nasłonecznienie, piaszczystą, iłowatą lub skalistą, przepuszczalną glebę (pH 6,5-9,2), dobrze znosi susze i silne wiatry. Boi się z kolei cienia i temperatur poniżej -5'C. Wiosną niepozorne kwiaty, oddzielnie męskie i żeńskie, pojawiają się przeważnie na oddzielnych osobnikach. Latem ozdobne owoce pojawiają się na krzewach z żeńskimi kwiatami. Kwiaty są wiatropylne ale nawet niezapylone kwiaty potrafią wytwarzać owoce. Liście w celu ususzenia najlepiej jest zbierać w okresie letnim.

 
       ZASTOSOWANIE KULINARNE

  Owoce wykorzystywane są zamiast chmielu do warzenia piwa a napary z nich zrobione pite są jako tonik.

       ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

   Dodonaea viscosa jest powszechnie używana w tradycyjnym zielarstwie Australii i wielu innych krajów w których naturalnie występuje. Jej liście świeże, suszone i sproszkowane, lub pod postacią odwarów są najczęściej aplikowane na miejsca zranień. Stymulują one regenerację tkanki poprzez pobudzanie fibroblastów skóry, a także działają przeciwzapalnie, przeciwutleniająco, przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo, przeciwgrzybicznie, uśmierzają ból i swędzenie. Stosowane są więc również przy infekcjach skórnych, wysypkach, grzybicach, czyrakach, zwichnięciach, stłuczeniach, poparzeniach, ukąszeniach węży, chorobach wenerycznych, reumatyźmie i złamaniach kości. Sok z liści wyciska się na przewlekłe zapalenia spojówek i rogówki oka. Liście żuje się lub używa odwarów do płukania jamy ustnej przy bólach zębów, stanach zapalnych i pleśniawkach.
   Odwary z pączków i młodych liści spożywane są przy gorączkach, przeziębieniach, kaszlu, grypie, artretyźmie, astmie, kłopotach żołądkowych (zmniejsza napięcie mięśni gładkich), biegunkach, wrzodach, odrze, bólach głowy oraz jako środek napotny. Należy jednak zachować dużą ostrożność, ponieważ roślina ta zawiera niewielkie ilości toksycznych związków cyjanu mogących powodować zatrucie organizmu. Zawiera ona również dużo tanin (do 18%), saponiny, sterole, dwó- i trójterpeny, flawonoidy m.in. glikozydy kwercytyny i kamferol, oraz olejek eteryczny bogaty w 1-8 cineole.
   Na wschodzie Afryki korzenie Krzewu Chmielowego, świeże lub w formie odwaru, używane są przez kobiety w celu zwiększenia laktacji, uśmierzenia nadmiernych bólów menstruacyjnych i w celu uregulowania cyklu menstruacyjnego. Olejki eteryczne i ekstrakty z liści działają przeciwbakteryjnie i hipotensyjnie. W Peru młode, lepkie, pokryte żywicą liście, żute są jako środek stymulujący i tonizujący. Liście, owoce, łodygi i kora, mogą być użyte do przygotowywania kąpieli, pomocnych przy infekcjach skórnych, rwie kulszowej, grzybicach i chorobach wenerycznych. Przeprowadzone badania wskazują że zarówno wodne jak i alkoholowe ekstrakty z liści pomocne są w walce z cukrzycą. W Brazylii sok aplikowany jest na guzy nowotworowe. W południowych Indiach nasiona mielone z czarnym pieprzem i używane są w celu wywołania sterylizacji u kobiet.

      Źródła

,, Medicinal Activity of Dodonaea viscosa - A preliminary study '' - Andrew Pengelly, Australian Government, Rural Industries Research and Development Corporation, 2008
,, Duke's Handbook of Medicinal Plants of Latin America '' - James A. Duke, CRC Press 2008
,, CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonus Plants '' - Umberto Quattrocchi CRC Press 2012

http://jprhc.in/index.php/ajprhc/article/viewFile/54/52
http://www.stuartxchange.com/Kalapinai.html
http://www.plantzafrica.com/plantcd/dodonaeavisangust.htm
http://www.anbg.gov.au/gnp/interns-2007/dodonaea-viscosa.html
http://www.ccma.vic.gov.au/GLOBAL/uploaded/Speciesnotes-Dodonaeaviscosa.pdf
http://www2.hawaii.edu/~eherring/hawnprop/dod-visc.htm
http://nativeplants.hawaii.edu/plant/view/Dodonaea_viscosa
http://www.fao.org/forestry/14636-0ddae3eed6e5208d80d92fb8dd2892b4.pdf
http://ntbg.org/plants/plant_details.php?plantid=4259
http://www.fs.fed.us/global/iitf/pdf/shrubs/Dodonea%20viscosa.pdf
http://bie.ala.org.au/species/urn:lsid:biodiversity.org.au:apni.taxon:298605#tab_names
http://herbs-treatandtaste.blogspot.com/2011/08/hopebush-dodonaea-viscosa-uses-and.html
http://www.indianetzone.com/49/aliar.htm
http://www.ijpbs.net/issue-4/Ph-21.pdf
http://www.apstas.com/Hop_bushes.html
http://database.prota.org/PROTAhtml/Dodonaea%20viscosa_En.htm

Ptelea trifoliata - Parczelina trójlistkowa, Chmielne Drzewko

 English version

         KRÓTKA CHAREKTERYSTYKA

    Ptelea trifoliata zwana w Polsce Parczeliną trójlistkową, jest krzewem lub niewielkim drzewem, pochodzącym z wschodniej części Ameryki Północnej. Posiada ona długą tradycję zastosowania medycznego i uznawana jest za świętą roślinę przez Indian z plemienia Menomini. Pomimo że kora z korzenia tego drzewka wychwalana jest przez niektórych medyków jako wspaniały tonik, porównywany do chininy. Nie jest ona obecnie popularnym surowcem na obszarze pochodzenia, a poza nim jest prawie nie znana. Na początku XIX w. sława tego surowca w USA, jako wspaniałego leku na drogi oddechowe, spowodowała znaczny wzrost jego ceny, czego efektem był znaczny spadek jego popularności. Owoce Parczeliny są wykorzystywane w piwowarstwie jako substytut chmielu, stąd jej najbardziej znana potoczna nazwa - Hop Tree, czyli Chmielne Drzewo lub Drzewo Chmielowe. W celu tym była ona nawet masowo sadzona w niektórych terenach Rosji. Inne popularne, potoczne anglojęzyczne nazwy tej rośliny to : Wafer Ash, Tree Trefoil, Stinking Ash, Quinine Tree i Shrubby Trefoil.
    Zarówno w Ameryce Północnej jak i Europie jest ona niekiedy sadzona jako roślina ozdobna, bardziej ze względu na atrakcyjne owoce niż kwiaty. Istnieją również jej atrakcyjne kultywary o złocistych (od pojawienia się aż do opadnięcia przed zimą) liściach - Ptelea trifoliata var. aurea oraz formy variegata, czyli m.in. o biało-zielonych liściach. Cała roślina przy otarciu wydaje silną woń, mająca zarówno nutę cytrusową ( jest to daleka krewna cytrusów ) jak i chmielowy element, jednak wiele osób ocenia ten zapach jako nieprzyjemny. Niektórzy ludzie oceniają również zapach kwiatów jako zbyt intensywny, inni z kolei wychwalają, porównując do kwiatów pomarańczy i wiciokrzewu.

       UPRAWA

    Parczelina jest powolnie rosnącym krzewem z czasem wyrastającym na niewielkie drzewo nie wyższe niż 8m. Może być regularnie przycinana w celu powstrzymania wzrostu i uzyskania efektu zagęszczenia krzewu lub uformowania. Naturalnie Ptelea trifoliata występuje głównie w lasach i na ich obrzeżach, preferuje więc półcień, toleruje jednak zarówno silniejsze zacienienie jak i pełne nasłonecznienie. Lubi wilgotną ale nie bagnistą glebę i toleruje każdą kwasowość. Znosi mrozy do -30'C. Drobne, typowe dla cytrusów kwiatki, mają silny zapach i zabrane są w kiście, pojawiają się wczesnym latem, zamieniając późnym latem na charakterystyczne owoce. Owoce te zazwyczaj utrzymują się na gałęziach aż do wiosny. Korę z części naziemnych i z korzeni należy zbierać po dojrzeniu owoców ale zanim liście zaczną żółknąć. Liści powinny być zbierane latem, kwiaty i owoce w okresie pełnego rozwoju. W słoneczne dni należy chronić skórę przed bezpośrednim kontaktem z rośliną, ponieważ podobnie jak Ruta powoduje ona uwrażliwienie skóry na promienie słoneczne co może prowadzić do poparzeń skórnych.

 
        ZASTOSOWANIE KULINARNE

   Ptelea trifoliata zwana jest potocznie w USA - Chmielnym Drzewem (Hop Tree). Jej owoce, o aromacie zbliżonym do chmielu, używane są jako jego substytut przy produkcji piwa. Można z nich zaparzyć również rewitalizującą herbatkę wspomagającą trawienie. Dodaje się ich również do ciasta chlebowego aby szybciej wyrastało.

      ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

   Indianie Menomini uznawali Parczelinę za świętą roślinę, kora z pędów i korzeni uznawana jest za panaceum i używana z innymi ziołami w celu wzmocnienia ich działania. Otrzymany w wyniku maceracji kory zimną wodą napój, opisywany jest jako doskonały tonik nie drażniący, jak większość toników błon śluzowych i działający łagodząco, spożywany przy takich właśnie podrażnieniach. Kora z korzeni była najczęściej wykorzystywaną częścią Ptelei trifoliata, przez amerykańskich zielarzy Eklektyków, a nalewki uznawane są za najskuteczniejsze. W przypadkach leczenia astmy notowano, natychmiastową ulgę poprzedzającą - ,, kłopotliwe, zewnętrzne obrzęki zapalne występujące ogólnie lub lokalnie, które przy kontynuacji kuracji znikają a pacjent zostaje całkowicie wyleczony ze swojej choroby.'' ( ,, King's American Dispensatory'' John King 1854 ). Kora Parczeliny podawana jest również w celu zwiększenia apetytu i poprawy trawienia, rozpuszczania kamieni, przy reumatyźmie, różnych form gorączki, malarii, bólów mięśnia sercowego, bronchitu, gruźlicy, syfilisie, skrofulozie, owsikach, nicieniach, biegunkach, bólach mięśni, anoreksji, ogólnym osłabieniu organizmu i rekonwalescencji. Zawiera ona nierozpuszczalną w wodzie oleo-żywicę, kwas taninowy i galusowy, berberyne, arginine, kumaryny, dictamnine, saponiny, wiele specyficznych alkaloidów chinolinowych i olejek eteryczny.
   Posiada działanie tonizujące, wzmacniające organizm, stymulujące układ trawienny, wykrztuśne, przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, ściągające, przeciwrobacze, detoksyfikacyjne, napotne oraz zapobiega nawrotom wielu chorób. Liście, owoce i kwiaty, mają podobne ale słabsze działanie i mogą być stosowane w ten sam sposób. Napary z różnych części rośliny, lub zmiażdżone liście, mogą być stosowane do okładów na rany, jako wspomagający gojenie środek antyseptyczny.
   Diana Beresford-Kroeger, botanik i medyczny biochemik, napisała w swojej książce że kobiety w ciąży oraz karmiące, nie powinny mieć kontaktu z tą rośliną, ze względu na jej wysoką zawartość kumaryn. Parczelina przy bezpośrednim kontakcie uwrażliwia skórę na światło słoneczne, co w słoneczne dni może prowadzić do poparzeń skóry.

     Źródła

,, Historical Review of Ptelea trifoliata in Botanical and Medical Literature '' - Virginia Long Bailey
,, Florida Etnobotany '' - Daniel F. Austin, CRC Press 2004
,, American Medicinal Plants ''- Charles F. Millspaugh, Dover Publications Inc. 1974
,, Arboretum America - A Philosophy of the Forest '' - Diana Beresford-Kroeger,
    University of Michigan Press 2003
,, Let's Get Natural with Herbs'' - Debra Rayburn, Ozark Moutain Publishing 2007
,,The Royal Horticultural Society Encyclopedia of Herbs & Their Uses'' - Deni Brown, DK 2002

http://doctorschar.com/archives/hoptree-ptelea-aquatica/
http://www.henriettes-herb.com/eclectic/kings/ptelea.html
https://www.botanical.com/botanical/mgmh/a/ashwa078.html
http://keys2liberty.wordpress.com/tag/ptelea-trifoliata/
http://www.friendsofeloisebutler.org/pages/plants/hoptree.html
http://www.manataka.org/page73.html
http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/duke/ethnobot.pl?ethnobot.taxon=Ptelea%20trifoliata
http://davesgarden.com/guides/pf/go/1710/#b

Rhus typhina, Rhus hirta - Sumak Octowiec

 English version

      KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

   Sumak Octowiec jest wysokim krzewem lub niewielkim drzewem, o malowniczym kształcie, atrakcyjnych czerwonych owocniach i liściach przebarwiających się na szkarłatno na jesieni. Pochodzi z wschodnich terenów Ameryki Północnej, zdobył jednak olbrzymią popularność w Europie hodowany dla celów ozdobnych. Rhus typhina (synonim Rhus hirta) jest najczęściej spotykaną odmianą Sumaka w północnej Europie, ale nie jest on tu znany ze swojego zastosowania kulinarnego i leczniczego, co jest tradycją Północno-Amerykańskich Indian czasami wciaż kultywowaną w USA. Tworzy on hybrydy nie tylko z Północno Amerykańskim Rhus glabra (Sumak Szkarłatny) i Rhus copallina, posidającymi takie same właściwości medyczne i kulinarne, tak więc ich hybrydy powinny równierz. Ale i Śródziemnomorskim Rhus coriaria (Sumak Garbarski), którego owoce stanowią popularną przyprawę na Sycylii, w Turcji, Syrii, Tunezji i innych państwach tego rejonu. Istnieją również blisko spokrewnione, jadalne Sumaki w Chinach - Rhus chinensis, Indiach - Rhus punjabensis, oraz innych południowo Azjatyckich krajach.

   Jeśli boicie się sumaków bo słyszeliście o Trującym Sumaku (Toxicodendron vernix), wiedzcie że ma on znacznie różniący się wygląd i białe owoce, tymczasem owocnie wszystkich jadalnych sumaków są czerwone. Poza tym spotkanie go nie tylko w Polsce ale także w całej Europie jest prawie niemożliwe, i bardzo trudne nawet w miejscach pochodzenia tej rośliny w Ameryce Północnej. Dr. Henryk Różański na swojej stronie pisze o tym że mikro włoski, którymi pokryte są liście, owoce i młode pędy Sumaka Octowca, mogą powodować problemy z oddychaniem, alergie, ataki astmatyczne oraz wysypki w miejscach otarcia o skórę. Nigdy nie spotkałem się z taką informacją w żadnym innym źródle, ani sam nie zaobserwowałem takich reakcji, pomimo wieloletniego kontaktu z tą rośliną. Jednak brzmi to na tyle możliwie że doradzam każdemu osobiste zbadanie, przed podjęciem decyzji o ewentualnym posadzeniu tej rośliny w pobliżu swojego domu.

   Niektóre plemiona Północno-Amerykańskich Indian używały ususzone owoce, liście lub sproszkowaną korę Sumaka Octowca w połączeniu z tytoniem, do palenia podczas ceremonii fajki pokoju.

   Różne części z rośliny Rhus typhina używane są do uzyskiwania różnych kolorów barwnika, same owoce mogą barwić tkaniny na czerwono, brązowo lub czarno, w zależności od tego jak zostały spreparowane i w jakim stadium rozwoju były zbierane.

  

       UPRAWA

    Rhus typhina jest łatwym w uprawie krzewem, szybko przekształcającym się w niewielkie piękne drzewko. Potrafi urosnąć 3m w przeciągu jedynie trzech lat, jednak zazwyczaj jego wzrost zahamowywuje się po osiągnięciu 5m wysokości. Szerokość jego korony jest zazwyczaj większa niż wysokość. Jej majestatyczny kształt prezentuje się szczególnie wyjątkowo w okresie jesieni, kiedy liście nabierają szkarłatnej lub złocistej barwy. Również jego karmazynowe owocnie, pojawiające się późnym latem są dużą ozdobą, o wiele większą niż mało wyraziste zielonkawo-żółte kwiatostany. Stożkowate owocnie potrafią utrzymywać się na czubkach pędów przez całą zimę, dając uroczy kontrast w śnieżne dni. Ale jeśli chcecie spożytkować je w kuchni, nie zwlekajcie z tym i zbierajcie od razu po ich przebarwieniu się w pełni na czerwono. Z czasem bowiem deszcze wypłukują kwaskowatą mięsistą otoczkę nasion i często następuje gnicie owocni. Tuż po zbiorze (całe czerwone owocostany) można je użyć na świeżo, zamrozić lub pokruszyć na kawałki i ususzyć. Korę należy zbierać na wiosnę lub latem i suszyć.

   Większość populacji Sumaka Octowca posiada tylko męskie albo żeńskie kwiaty, niektóre jednak są obupłciowe i same się zapylają. Rhus typhina potrafi się zaadaptować do niemal każdych warunków (w klimacie umiarkowanym), dlatego nie jest pytaniem gdzie roślina ta będzie się dobrze czuła, tylko gdzie my będziemy się z nią dobrze czuli (niewiele łączy ją z Trującym Sumakiem, jednak jak wiele innych roślin może wywoływać alergie). Wytrzymuje mrozy do -30'C jak i silne upały i susze, nie toleruje jedynie bagnistego podłoża i silnego zacienienia. Sumak ten zazwyczaj rozrasta się za pomocą kłączy, tworząc z czasem całe kolonie małych krzaczków, dookoła dużego matczynego drzewka. Dlatego należy kontrolować jej rozwój zanim stanie się rośliną inwazyjną dla otoczenia.

      ZASTOSOWANIE KULINARNE

   Owocnie Sumaka Octowca mają przyjemnie kwaśny smak i poprzez zalanie zimną wodą robi się z nich sumakową lemoniadę, która jest tradycyjnym napojem indian Cherokee nazywanym Quallah (zazwyczaj pitym z miodem). Mogą one być one również użyte jako substytut soku z cytryny, kwasku cytrynowego lub octu. 

   Suszone i zmielone owocostany Rhus coriaria (identyczne w smaku do tych zebranych z Rhus typhina) stanowią popularną na Bliskim Wschodzie i rejonie Morza Śródziemnomorskiego przyprawę, zwana po prostu Sumac - co oznacza czerwień w j. Syryjskim. Dodaje się jej do kebabów, pieczonego kurczaka, potraw z ryb, gulaszy, pizzy, ryżu, ziemniaków i sałatek. Jest to jeden z ze składników niektórych odmian mieszanki przypraw zwanej Za'atar, której podstawę stanowi Origanum syriacum.
   Młode czubki pędów Rhus typhina mogą być po obraniu ze skórki spożywane na surowo, duszone, gotowane lub pieczone. Ich smak jest łagodny i przypomina szparagi, mogą być one dodawane do zup, gulaszy i zasmażek.
 

      ZASTOSOWANIE MEDYCZNE

 

   Rhus typhina używany był w tradycji wielu Północno-Amerykańskich plemion Indian, jako roślina lecznicza na wiele różnych dolegliwości zdrowotnych i niektórzy amerykańscy zielarze kultywują tą wiedzę. Która niestety jest głównie całkowicie nieznana w Europie i innych miejscach, gdzie roślina ta jest popularna jako roślina ozdobna.

   Owoce Sumaka Octowca spożywane są na świeżo, suszone lub w formie naparów przy kaszlu, przeziębieniach, grypie, gorączkach, cukrzycy, kłopotach z trawieniem, biegunkach, bólach żołądka i dolegliwościach jelitowych, żuje się je rownież aby zatrzymać wymioty i aby zapobiec moczeniu łóżka. Napary używane są do płukania jamy ustnej przy bólach gardła i zapaleniu migdałków.

   Owoce te działają ściągająco, chłodząco, antyseptycznie, moczopędnie i oczyszczają krew. Zawierają głównie kwas jabłkowy, taniny, polifenole, aminokwasy, witaminy : C, B1, B2, B6, B12, cyanocobalamin, nicotinamide i biotynę. Są również dobrym źródłem potasu, wapnia, magnezu, fosforu i sodu.

   Suszona kora bogata jest w taniny i ma działanie antyseptyczne, ściągające, moczopedne, hemostatyczne, wzmaga laktację i tonizuje organizm. W formie odwarów używana jest przeciw biegunkom, gorączkom, hemoroidom, infekcjom nerek lub pecherza, zatrzymaniu wody w tkankach, kamienion w nerkach lub pęcherzu, bolesnym oddawaniu moczu, osłabieniu organizmu, wypadaniu macicy lub odbytu, i w celu stymulacji produkcji mleka u karmiących matek (w tym celu jadano również kawałki drewna z tego krzewu). 

   Liście mają działanie sciągające i wysoce przeciwutleniające, są bogate w garbniki hydrolizujace i w postaci naparów stosowane są w leczeniu astmy, biegunek, infekcji dróg moczowych, syfilisu, i używane do płukania obolałego gardła. Wodno-acetonowy ekstrakt z liści R. typhina wykazał działania indukujące interferony i przeciwnowotworowe, a metanolowy ekstrakt wykazał wysoki stopień inhibicji proteaz. Suszone liście palone były przez rdzennych Amerykanów w celu leczenia astmy.

   Korzenie są ściągające, oczyszczające krew, moczopedne i wymiotne, napary z korzeni spożywane były na krwotoki, a w połączeniu z Echinacea purpurea używane w leczeniu chorób wenerycznych.

   Kwiaty działają ściagająco i żoądkowo, napary z nich używano w przypadkach bólów brzucha.

   Sok z tej rośliny aplikowany jest na brodawki, u niektórych osób jednak mogą wystapić podrażnienia skóry. Okłady z korzeni używane były na czyraki. Okłady z owoców lub liści stosowano na poparzenia skóry wywołane przez kontakt z rośliną Toxicodendron radicans. Suszona kora może być używana do robienia antyseptycznych maści.

 

    Źródła

'' Medicinal Plants of Native America, Part 1 '' - Daniel E. Moerman, University of Michigan Press 1986

Antioxidant capacities of polyphenols from Sumac (Rhus typhina L.) leaves inprotection of erythrocytes against oxidative damage - Ewa Olchowik, Agnieszka Sciepuk, Saidmukhtar Mavlyanov, Nodira Abdullajanova, Maria Zamaraeva

http://firstways.com/2011/08/23/how-and-why-to-eat-sumac/
http://www.pfaf.org/user/plant.aspx?LatinName=Rhus+typhina
http://theepicentre.com/spice/sumac/
http://www.thejaps.org.pk/docs/v-22-2/44.pdf
http://rozanski.li/?p=81
http://telemedicine.org/botanica/bot6.htm
http://www.cabi.org/isc/datasheet/47400
http://www.academicjournals.org/article/article1380377737_Borchardt%20et%20al.pdf
http://www.henriettes-herb.com/eclectic/kings/rhus-glab.html
http://pjbs.org/pjnonline/fin1548.pdf

https://www.sarcraft.com/news/2018/8/22/wildediblewednesday-822-staghorn-sumac